Γράφηκαν πολλά για τα αποτελέσματα των εκλογών στην Τουρκία… και δικαίως. Δεν συμβαίνει κάθε μέρα μια τόσο ριζική ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης σε οποιαδήποτε χώρα. Μάλιστα, όταν η χώρα έχει το μέγεθος και τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας, η ανατροπή αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη διάσταση και σημασία.
Μια ολόκληρη πολιτική τάξη συνταξιοδοτήθηκε με δημοκρατικές διαδικασίες. Φαινόμενο σπάνιο και ιδιαίτερα παράδοξο για μια χώρα με περιορισμένη δημοκρατία. Βεβαίως, υπάρχουν και όρια. O αρχηγός του πλειοψηφήσαντος κόμματος δεν μπορεί να γίνει πρωθυπουργός, διότι είχε την κακή συνήθεια στο παρελθόν να απαγγέλλει ποιήματα και ως γνωστόν πολλοί δικαστές και στρατιωτικοί στην Τουρκία, ως μόνοι γνήσιοι εκφραστές και κληρονόμοι της κεμαλικής ορθοδοξίας, δεν αρέσκονται στα ποιήματα, ιδιαίτερα όταν αυτά περιέχουν θρησκευτικά υπονοούμενα. Από την άλλη πλευρά σχεδόν οι μισοί από τους ψηφοφόρους δεν έχουν πλέον κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, λόγω ενός εκλογικού νόμου που είχε φτιαχτεί ειδικά για να αποκλείσει άλλους. Με τη δημοκρατία δεν μπορείς ποτέ να είσαι σίγουρος!
Σε πολύ σημαντικό βαθμό ήταν μια ψήφος κατά του πολιτικού κατεστημένου σε μια χώρα όπου ο όρος κατεστημένο έχει ουσιαστική εφαρμογή και η οποία χαρακτηρίζεται από κακοδιοίκηση, εκτεταμένη διαφθορά και τεράστιες οικονομικές ανισότητες. Σηκώθηκαν τα πόδια και κλώτσησαν το κεφάλι. Ετσι βρέθηκε η λεγόμενη «βαθιά Τουρκία» στο πολιτικό προσκήνιο, μια Τουρκία που η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας είχε προσπαθήσει μάταια να κρατήσει στο περιθώριο, αλλά και μια Τουρκία που ξένοι πολιτικοί και διπλωμάτες γνωρίζουν ελάχιστα.
Η νέα κυβέρνηση θα κληθεί να διαχειρισθεί μια σοβαρότατη οικονομική κρίση και συνάμα να πάρει μεγάλες αποφάσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, όπως η απειλούμενη πολεμική επιχείρηση στο Ιράκ, η λύση του κυπριακού προβλήματος και η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Ξεκινώντας με μικρά αποθέματα γνώσης και πείρας, θα έχει να αντιμετωπίσει την έντονη καχυποψία του κεμαλικού κατεστημένου, έτοιμου πάντοτε να παρέμβει εντός ή και εκτός δημοκρατικών διαδικασιών, πολλών ξένων κυβερνήσεων που έχουν εστιάσει την προσοχή τους στην ισλαμική διάσταση του νέου πλειοψηφικού κόμματος, αλλά και των γιάπηδων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές, οι οποίοι συνήθως δεν διακρίνονται για τη μεγάλη τους υπομονή, ούτε όμως και για τις υπερβολικές κοινωνικές τους ευαισθησίες. Το μεγάλο πλεονέκτημα της νέας κυβέρνησης θα είναι σίγουρα η πρόσφατη λαϊκή εντολή και μια ισχυρή πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο.
Υποψιάζομαι ότι η νέα κυβέρνηση θα έχει κύριο μέλημα την αντιμετώπιση των μεγάλων κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων της χώρας και πολύ λίγη διάθεση για εξωτερικές περιπέτειες. Οι πεινασμένοι, οι αγανακτισμένοι και οι μη προνομιούχοι, όπως θα έλεγε και ο Ανδρέας Παπανδρέου, είναι κυρίως αυτοί που ψήφισαν τον Ερντογάν, και όχι οι στρατιώτες του Ισλάμ. Με αυτήν την έννοια, το κόμμα του μοιάζει περισσότερο με κοινωνικό κίνημα, με έντονα επίσης τα στοιχεία του λαϊκισμού, και λιγότερο με ισλαμικό κόμμα. Εφόσον η διαπίστωση αυτή δεν αποδειχθεί τελείως εσφαλμένη στην πορεία, η άνοδος του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης στην εξουσία μπορεί να έχει ορισμένες παράδοξες, ίσως και απρόσμενες, συνέπειες όσον αφορά φίλους, συμμάχους και γείτονες.
Η νέα κυβέρνηση στην Τουρκία μπορεί, για παράδειγμα, να αποδειχθεί λιγότερο πρόθυμη από τις προηγούμενες να συνταχθεί με μια ενδεχόμενη μονομερή απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών για επίθεση στο Ιράκ, εφόσον βεβαίως οι στρατιωτικοί στην Αγκυρα τής επιτρέψουν να έχει δική της γνώμη. Ετσι, μπορεί και ο πρόεδρος Μπους να ανακαλύψει ότι η δημοκρατία, την οποία η χώρα του -και πολύ σωστά- προσπαθεί να εξάγει σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο, δεν παράγει πάντοτε κυβερνήσεις πρόθυμες να συνταχθούν με τις επιθυμίες της υπερδύναμης. Μάλλον το αντίθετο θα συνέβαινε.
Οι ηγέτες του νέου πλειοψηφικού κόμματος τονίζουν την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και εμφανίζονται, επισήμως τουλάχιστον, πρόθυμοι να προχωρήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις (για εκδημοκρατισμό μιλάμε κυρίως). Οι ισλαμιστές να οδηγούν την Τουρκία στη χριστιανική Ευρώπη, παράδοξο δεν ακούγεται; Είναι πιθανόν να το πιστεύουν, λιγότερο ίσως πιθανόν ότι θα μπορέσουν και να το πετύχουν. H πορεία της νέας κυβέρνησης θα δείξει σίγουρα και τα όρια της τουρκικής δημοκρατίας. Αν όμως ο εκδημοκρατισμός προχωρήσει, οι χώρες-μέλη της E.E. θα κληθούν να πάρουν μια πολύ δύσκολη απόφαση, αν θέλουν δηλαδή πραγματικά την Τουρκία ως μέλος ή όχι. Και τότε εύκολες δικαιολογίες δεν θα υπάρχουν, ούτε και η Ελλάδα θα είναι πλέον πρόθυμη να προσφέρει το φύλλον συκής σε μια ενδεχόμενη ευρωπαϊκή άρνηση. Μάθαμε και εμείς επιτέλους από τα λάθη μας.
Τέλος, η νέα κυβέρνηση ίσως αποδειχθεί περισσότερο πρόθυμη από τις προηγούμενες να συζητήσει σοβαρά μια συμβιβαστική λύση του Κυπριακού, εφόσον και πάλι της το επιτρέψουν τα κέντρα εξουσίας, που λειτουργούν εκτός δημοκρατικών διαδικασιών. Φθάσαμε στην κρίσιμη τελική ευθεία. Μέχρι σήμερα, η αδιαλλαξία του Ντενκτάς μας προσέφερε την πολυτέλεια να μην χρειάζεται να πάρουμε καμιά δύσκολη απόφαση οι ίδιοι, εννοώ Ελληνοκύπριοι και Ελληνες. H λύση του Κυπριακού προϋποθέτει όμως αμοιβαίες παραχωρήσεις και συμβιβασμούς. Τόσα χρόνια που μιλάμε για μια λύση στο πλαίσιο του OHE, με δύο κοινότητες που θα συνυπάρχουν σε ένα ομόσπονδο σχήμα, φαντάζομαι ότι εννοούσαμε αυτά που λέγαμε – ή μήπως όχι; Αρκεί βεβαίως η όποια λύση να είναι βιώσιμη και λειτουργική. Θα χρειαστεί μεγάλη προσοχή και νηφαλιότητα. Προπάντων, όχι πατριωτικές κορώνες.
Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).