Διαβάζουμε στον Τύπο (και στον ελληνικό) για το θρησκευτικό υπόβαθρο της πολιτικής των ΗΠΑ σήμερα: O πρόεδρος, Τζορτζ Μπους ο νεώτερος, είναι εκφραστής αντιλήψεων και οραμάτων της αμερικανικής κοινωνίας πρωτίστως θρησκευτικών. Θρησκευτικές αρχές και επιδιώξεις επενδύοντας στην πολιτική πρακτική.
Καυχάται ο ίδιος ο πρόεδρος ότι ανήκει στους «αναγεννημένους» (bor- again) Χριστιανούς. H «αναγέννηση» και ριζική «μεταστροφή» του (conversion) τον έσωσε από τον αλκοολισμό και τον έκλυτο βίο. Με την εκλογή του η ισχυρή κοινωνική μερίδα των «Ευαγγελιστών», και ειδικά των «φονταμενταλιστών», πήρε τη ρεβάνς μετά τα σεξουαλικά έκτροπα του προηγούμενου προέδρου Κλίντον.
Οπως είναι γνωστό, fundamental στα αγγλικά σημαίνει το θεμελιώδες, το πρωταρχικό και ουσιώδες μιας άποψης ή θεωρίας. Προτού να γίνει πασίγνωστος στις μέρες μας ο φονταμενταλισμός με αφορμή τους Μουσουλμάνους, οι Προτεστάντες στην Αμερική, από τον 19ο κιόλας αιώνα, περιέφεραν με καύχηση αυτό το όνομα: Φονταμενταλισμός σήμαινε την εμμονή, με απόλυτη συνέπεια, στις θεμελιώδεις και βασικές αρχές του χριστιανικού ευαγγελίου.
Αυτή η φιλοδοξία και καύχηση σχηματοποιήθηκε σε κοινωνικό μόρφωμα ή ρεύμα ως αντίδραση σε τάσεις «εκμοντερνισμού» του Χριστιανισμού και της πουριτανικής (από καταγωγή) αμερικανικής κοινωνίας. Μην ξεχνάμε ότι η αμερικανική κοινωνία συγκροτήθηκε αφετηριακά, κυρίως από ακραίους πουριτανούς φυγάδες Αγγλοσάξονες. Αυτοί πρώτοι και οργανωμένα εγκατέλειψαν την Ευρώπη με το όραμα να αναδείξουν την Αμερική σε καινούργια «γη της επαγγελίας», να αποτελέσουν οι ίδιοι το «νέο Ισραήλ του Θεού» να πραγματοποιήσουν άμεσα τη «Βασιλεία του Θεού». Ταύτισαν την εμπιστοσύνη στον Θεό με την ισχύ του χρήματος («iGod we trust», γράφει πάνω κάθε χαρτονόμισμα δολαρίου), την Ηθική με την οικονομικά αποδοτική εργασία (Work Ethics), τη θρησκευτικότητα με την ατομική κατοχύρωση και την κοινωνική ευημερία (Civil Religion).
Τέτοιες επιδιώξεις ή και κατακτήσεις θεωρήθηκε ότι υπονομεύονται από τον «μοντερνισμό»: τις νεωτερικές επιστημονικές μεθόδους και αντιλήψεις, την ιστορικο-φιλολογική ερμηνεία της Βίβλου, τις φιλελεύθερες κοινωνικοπολιτικές θεωρίες. (Συμβολική έκφραση του μοντερνισμού θεωρήθηκε η θεωρία του Δαρβίνου – ώς σήμερα ακόμα πρέπει να υπάρχουν πολιτείες των ΗΠΑ που απαγορεύουν με νόμο τη διδασκαλία της εξελικτικής θεωρίας στα σχολεία).
Αντίδραση στον «μοντερνισμό» ήταν η ενθουσιώδης «επιστροφή στα θεμέλια» της πίστης, η φανατική προσκόλληση στις εντολές της Βίβλου. Βασική πίστη των φονταμενταλιστών είναι η «θεοπνευστία» της Βίβλου: η Βίβλος υπαγορεύτηκε στους συγγραφείς της από τον Θεό, είναι θεόπνευστη κατά γράμμα μέχρι και στα σημεία στίξεως. Ετσι κατέχουν οι φονταμενταλιστές την «αντικειμενική» αλήθεια, την αλάθητη διατύπωση της αλήθειας. Και η αλήθεια δεν είναι «θεωρία», δόγματα, αφηρημένες ιδέες. Είναι πολύ συγκεκριμένες εντολές, κώδικας ηθικής συμπεριφοράς, ακριβέστατος εντοπισμός του «καλού» και του «κακού», μέτρο για να μετράει ο άνθρωπος τη βεβαιότητα της ατομικής του σωτηρίας.
Χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπων, χάρη στην «αναγέννηση» και «μεταστροφή» τους, έζησαν ή ζουν τη μία και μοναδική ζωή τους στη φυτική «ευτυχία» της απόλυτης ψυχολογικής σιγουριάς ότι κατέχουν την αλήθεια, την αρετή, την αιώνια σωτηρία. Ηδονίζονται με νομικές οριοθετήσεις του ναρκισσισμού τους, εξειδικευμένη περιπτωσιολογία διαβάθμισης φαντασιωδών ενοχών ή αρετών. Εχουν αναπτύξει ψυχικούς μηχανισμούς που εξωραΐζουν σαν «θυσία» και «αυταπάρνηση» την κόλαση αδυσώπητου άγχους, απωθημένων επιθυμιών, φόβου για την ενηλικίωση, για την ευθύνη της ελευθερίας. Ταυτίζουν «ηρωικά» τη θρησκεία με τον τρόμο της αμαρτίας, την αρετή με την απέχθεια για το ίδιο τους το κορμί. H οικογένεια, το κράτος, οι κοινωνικές δομές και οι θεσμοί, είναι όλα υποταγμένα στη νευρωτική μονομανία να νικηθεί το «κακό» να θωρακισθεί το εγώ τους με τη βεβαιότητα της «αιώνιας σωτηρίας».
Πρέπει να ακούσει κανείς «ευαγγελιστές» ιεροκήρυκες στην αμερικανική τηλεόραση, συνήθως Κυριακή πρωί, κορυφαίους του φονταμενταλισμού (κάποιοι από αυτούς αναφέρονται στον Τύπο ως προσωπικοί φίλοι του προέδρου Μπους). Ακόμα και ο μέσης νοημοσύνης τηλεθεατής μένει ενεός με τις παιδαριώδεις αφέλειες, τα δογματικά κλισέ, τη μικρόνοια των «επιχειρημάτων», τη βάναυση αχρήστευση της λογικής και της κριτικής σκέψης. Και όλος αυτός ο κρετινισμός κανοναρχεί τη συναισθηματική έξαρση, τη γλυκερή συγκινησιακή φόρτιση: Επιστρατεύονται ψυχολογικά τερτίπια υποβολής, θεατρινίστικες χειρονομίες, ύφος μελό, τεχνητοί συνεπαρμοί.
Διερωτάται κανείς, πώς γίνεται να γεννάει και να συντηρεί τέτοιον πρωτογονισμό μια κοινωνία με κορυφαία, στον διεθνή στίβο, επιτεύγματα επιστημονικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας. Ποιο πρέπει να είναι το ποσοστό των διανοητικά ανεξέλικτων στην κοινωνία των ΗΠΑ, των ατόμων εξαιρετικά μειωμένης καλλιέργειας, των καθαρά ψυχοπαθολογικών περιπτώσεων. Την ώρα που ρητορεύει ο φονταμενταλιστής ιεροκήρυκας, πλήθος τηλεθεατών καταθέτουν στην εκπομπή χιλιάδες δολαρίων, για να ενισχυθεί η μάχη ενάντια στο «κακό», η μάχη για τον θρίαμβο του «καλού» και της «αλήθειας»!
Οταν λογαριάσει κανείς σοβαρά αυτήν τη θρησκευτική πτυχή της κοινωνίας των ΗΠΑ, απαντάει σε πολλά ερωτήματα: Πώς και γιατί άνθρωποι μετριότατων διανοητικών ικανοτήτων ψηφίζονται πρόεδροι αυτής της υπερδύναμης. Πώς και γιατί μια τόσο «προοδευμένη» κοινωνία καταπίνει με κάθε άνεση τις πιο κραυγαλέες ψευδολογίες για τη δολοφονία των Κένεντι, για τους κινδύνους που διατρέχουν οι ΗΠΑ από το Ιράκ, για την ανάγκη «ανθρωπιστικού» μακελέματος της Σερβίας, για την «ηθική υποχρέωση» να υποτάσσεται ο πρόεδρος και ο εξουσιαστικός μηχανισμός των ΗΠΑ στην πολιτική του Σαρόν. Πώς και γιατί η αμερικανική κοινή γνώμη δαιμονοποιεί με τόση ευκολία (και επιλεκτική αυθαιρεσία) λαούς και ηγέτες, υποψήφια θύματα στυγερών ολοκαυτωμάτων.
Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι μόνο ένα από τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας που υπογραμμίζουν εμφατικά την ιστορική ευθύνη της Ευρώπης σήμερα. Ευθύνη για τη διάσωση σεβασμού, σε διεθνές επίπεδο, των πολιτικών κατακτήσεων της νεωτερικότητας.
