Ηψύχρανση που ο πόλεμος στο Ιράκ προκάλεσε στις σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε. τείνει να επισκιάσει τον βαθμό αλληλεξάρτησης των δύο όχθεων του Ατλαντικού και τη σημασία των οικονομικών τους διασυνδέσεων για τη μελλοντική τους πορεία. Το εμπόριο της μπανάνας, του χάλυβα και των αγροτικών προϊόντων, που υπήρξαν αντικείμενα διατλαντικού καυγά, αντιπροσωπεύουν λιγότερο από 1% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την E.E. O όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δύο εταίρων αντιστοιχεί με το 40% του παγκόσμιου εμπορίου, όμως οι εμπορικές συναλλαγές αποτελούν μόνο το 20% των οικονομικών σχέσεων ΗΠΑ-Ε.Ε. Το μέγιστο μέρος του υπόλοιπου ποσοστού αφορά τις ξένες επενδύσεις. Οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες επενδύουν εκατέρωθεν μεγαλύτερο συνολικό ποσό από αυτό που επενδύουν σε ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων οκτώ ετών οι αμερικανικές επενδύσεις στην Ολλανδία ήταν δεκαπλάσιες από εκείνες που πραγματοποιήθηκαν στην Κίνα και το σύνολο των ευρωπαϊκών επενδύσεων στο Τέξας υπερβαίνει τις αμερικανικές στην Ιαπωνία. Οι ευρωπαϊκές εξάλλου επενδύσεις στις ΗΠΑ είναι κατά 25% μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες αμερικανικές στην Ευρώπη.
Η μεγάλη παρουσία των πολυεθνικών εταιρειών στην Αμερική και την Ευρώπη περιπλέκει ακόμα περισσότερο την οριοθέτηση των οικονομικών συμφερόντων. Αν π.χ. το Κογκρέσο αποφάσιζε να επιβάλει αποκλεισμό σε γαλλικά προϊοντα, ένα τέτοιο μέτρο θα είχε επιπτώσεις και στην αμερικανική οικονομία, καθώς θα έπληττε τους εργαζόμενους στα αμερικανικά κέντρα δραστηριότητας των πολυεθνικών εταιρειών.
Η στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ δημιούργησε σε πολλούς την ψευδαίσθηση της αμερικανικής παντοδυναμίας. Είναι, ωστόσο, ευκολότερο για τους Αμερικανούς να κερδίσουν πολέμους που διεξάγουν χωρίς συμμάχους, από ό,τι να εξασφαλίσουν το σημερινό επίπεδο ζωής τους σε έναν κόσμο χωρίς σοβαρούς οικονομικούς εταίρους. H ύφεση στην Ευρώπη έχει άμεσες συνέπειες στην αμερικανική οικονομία και αντιστρόφως. Το ανατιμημένο ευρώ μπορεί να ενισχύει βραχυχρόνια την ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών προϊόντων, αλλά θα επηρεάσει αρνητικά την καταναλωτική συμπεριφορά των Ευρωπαίων ώς προς τις αμερικανικές τους προτιμήσεις. Θα αποθαρρύνει ακόμα τις τόσο αναγκαίες για την ελλειμματική αμερικανική οικονομία ευρωπαϊκές επενδύσεις. Οι οικονομικές συνεπώς σχέσεις ανάμεσα στις δύο όχθες του Ατλαντικού δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τη λογική του μηδενικού αθροίσματος. Εφόσον οι εκατέρωθεν χαρακτήρες της εμπορικής και οικονομικής πολιτικής δεν ακολουθούν παρωχημένες αρχές μερκαντιλιστικού προστατευτισμού, η ευημερία του ενός θα ενισχύει και την ευημερία του άλλου.
Αλλά ακόμα και στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας οι Ευρωπαίοι δρουν συμπληρωματικά προς τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν οι Αμερικανοί. H E.E. συνεισφέρει το 90% της διεθνούς βοήθειας προς το Αφγανιστάν και προσφέρει δεκαπλάσιους στρατιώτες για τη διατήρηση της ειρήνης στην Κύπρο, τα Βαλκάνια, την Ερυθραία, το Κονγκό και αλλού. Τα κράτης E.E. έχουν αναλάβει το 70% της μη στρατιωτικής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες – ποσό τετραπλάσιο από εκείνο που δαπανούν οι ΗΠΑ για τον ίδιο σκοπό.
Παρ’ όλα αυτά η διαμάχη ΗΠΑ – E.E., που προκλήθηκε από τον πόλεμο στο Ιράκ δημιούργησε ρήγμα στις διατλαντικές σχέσεις. Φαίνεται ότι εσωτερικές αμερικανικές διεργασίες τείνουν να υποβαθμίσουν τη σημασία της οικονομικής αλληλεξάρτησης υπέρ της πολιτικής ασφάλειας που οι ΗΠΑ θέλουν να επιβάλουν στους εταίρους τους, ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Καθώς όμως η αμερικανική οικονομία επιβαρύνεται με τις δαπάνες των προληπτικών πολέμων, εκκρεμεί το ερώτημα αν η κυβέρνηση Μπους είναι δέσμια μιας ιδεολογικής ομάδας ή απλώς ελπίζει ότι χάρη στις πατριωτικές εξάρσεις και τον φόβο των ψηφοφόρων θα επαναληφθεί στις επόμενες προεδρικές εκλογές ο ρεπουμπλικανικός θρίαμβος του περασμένου Νοεμβρίου στο Κογκρέσο. Δεν είναι αυταπόδεικτο ότι μια κυβέρνηση Γκορ θα ακολουθούσε ακριβώς την ίδια πορεία με τον Μπους. Στους κόλπους της σημερινής αμερικανικής κυβέρνησης επωάστηκε η ιδεολογία των «νεοσυντηρητικών» με επικεφαλής τους Ούλφοβιτς, Περλ και Κρίστολ, που πιστεύουν ότι το ρεπουμπλικανικό κόμμα οφείλει να εγκαταλείψει την πολιτική της απομόνωσης και της αποχής από διεθνείς εμπλοκές και να επιβάλει την ηγεμονία της αμερικανικής αρετής σε όλο τον κόσμο. Το πρόβλημα των «νεοσυντηρητικών» όμως είναι ότι δεν προέρχονται από τις τάξεις των παραδοσιακών Ρεπουμπλικανών και συνεπώς δεν έχουν ξεκαθαρίσει τη σχέση της ιδιωτικής με μια κρατική οικονομία που διευρύνεται συνεχώς από τις πολεμικές δραστηριότητες της σημερινής κυβέρνησης.
Οπως διαπιστώθηκε και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο συνήλθε στη Χαλκιδική, η βελτίωση των διατλαντικών σχέσεων αποτελεί σοβαρή επιδίωξη της E.E. H έκθεση του ύπατου εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ, Χαβιέ Σολάνα, ευθυγραμμίζει τη στρατηγική ασφαλείας της Ευρώπης με την αμερικανική θέτοντας τη δράση κατά της τρομοκρατίας και τον περιορισμό των όπλων μαζικής καταστροφής στην κορυφή των προτεραιοτήτων της E.E. H ελληνική προεδρία εξάλλου διεκπεραίωσε πρωτοβουλία επαναπροσέγγισης των ΗΠΑ κατά την ευρωαμερικανική σύνοδο κορυφής στην Ουάσιγκτον.
Οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που επιφυλάσσει για τις σχέσεις ΗΠΑ – E.E. η αμερικανική στρατιωτική παντοδυναμία, όταν μάλιστα συνοδεύεται από ευρεία εσωτερική συναίνεση. Το στρατιωτικό πεδίο που η κυβέρνηση Μπους έχει καταστήσει κύριο άξονα της πολιτικής της ασφαλώς δεν προωθεί μια ισότιμη σχέση Ευρώπης – Αμερικής. Οι Ευρωπαίοι θα προτιμούσαν λιγότερες διεθνείς συγκρούσεις ώστε να αναδειχθεί το συγκριτικό τους πλεονέκτημα στον εμπορικό και επενδυτικό τομέα. Στις ΗΠΑ όμως φαίνεται να αλλάζουν οι κανόνες που θέλουν την οικονομία καθοριστικό παράγοντα των εκλογών, ενώ οι Ευρωπαίοι κατανοούν καλύτερα από τους Αμερικανούς εταίρους τους τις συνέπειες ενός μακροχρόνιου διατλαντικού ανταγωνισμού.
(1) Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλους του Δ.Σ. στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)