Κάθε λόγος, στον καιρό και στον τόπο του, έχει τη σαφή και ξεχωριστή σημασία του, που ξεθωριάζει όσο ξεμακραίνει από την πηγή του. Με το πέρασμα του χρόνου πάντως ορισμένες φράσεις «αναβαθμίζονται», υψώνονται σε κάδρα, γίνονται «ρητά»: τις κρεμάμε στον τοίχο καλλιγραφημένες ή τις επαναλαμβάνουμε κατά κόρον, με την επιθυμία να διδάξουμε, μια επιθυμία που σπανιότατα συνυπάρχει με την υποχρέωση να διδαχθούμε και εμείς οι ίδιοι. Τα γνωμικά αυτά, αποσπασμένα από το γενετικό περιβάλλον τους (από φιλοσοφικά έργα, ποιήματα, θρησκευτικά κείμενα κ.τλ.), δεν απειλούνται μόνο από τη νωχελική μνήμη, που αφαιρεί ή προσθέτει κατά βούλησιν λέξεις στο καθαυτό σώμα (εκείνο το παραδεδομένο «μέτρον άριστον», λόγου χάρη, συνήθως αναφέρεται στην «εμπλουτισμένη» εκδοχή «παν μέτρον άριστον», η οποία ακυρώνει την ίδια του την ουσία), αλλά και από την ίδια την υπερβολική χρήση τους. Το πολύ το κυρ ελέησον…
Δεν είναι οπωσδήποτε κακό το γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις έχει λησμονηθεί η καταγωγή και ο γεννήτορας της φράσης που χρησιμοποιείται με παιδαγωγική πρόθεση. Ετσι κι αλλιώς, ο λόγος μόλις εκφωνείται ή γράφεται μένει ορφανός από τον πατέρα του, σύμφωνα και με τη σχετική διάγνωση του Πλάτωνα. Επιπλέον, ο ίδιος ο πνευματικός γονιός έχει περισσότερους λόγους να χαίρεται που μια κουβέντα του φτάνει να γίνει δημοτική, κτήμα κοινό και αδέσποτο, παρά να ενοχλείται που δεν του αναγνωρίζεται η πατρότητα. Οι στιχουργοί, ας πούμε, που ακούνε τα λόγια τους να τραγουδιούνται από παρέες που δεν ξέρουν ποιος τα έγραψε, το τελευταίο για το οποίο έχουν να νοιαστούν είναι το να κατοχυρώσουν το κοπιράιτ.
Ενα από τα πιο τριμμένα κλισέ είναι η φράση «ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα», η οποία, εκτός όλων των άλλων, μας βεβαιώνει ότι η τελευταία της λέξη είναι πολύ πιο παλιά απ’ όσο ίσως νομίζουμε. Τελευταίος μέχρι στιγμής δημόσιος χρήστης της ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, που την εξαπέλυσε κατά της αντιπολίτευσης. Παμπάλαιος ο λόγος, γεννήθηκε από τη διδακτική φιλοπαιγμοσύνη του Αισώπου: «Ανήρ τις», λοιπόν, «αποδημήσας είτα δε πάλιν προς την εαυτού γην επανελθών, άλλα τε πολλά εν διαφόροις ηνδραγαθηκέναι χώραις εκόμπαζε και δη καν εν Ρόδω πεπηδηκέναι πήδημα οίον ουδείς των επ’ αυτού δυνατός αν πηδήσαι. Προς τούτο δε και μάρτυράς τους εκεί παρόντας έλεγεν έχειν. Των δε παρόντων τις υπολαβών έφη αυτώ? «ω ούτος, ει αληθές τούτ’ εστίν, ουδέν δει σοι μαρτύρων. Ιδού Ρόδος ιδού και πήδημα»». Τι δηλοί ο μύθος, που φέρεται υπό τον τίτλο «Πένταθλος κομπαστής» (σαν να λέμε «τζάμπα μάγκας»), εύκολα συμπεραίνεται. Αλλά το τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους όσοι τον χρησιμοποιούν στις μέρες μας -είτε γνωρίζουν την καταγωγή του είτε όχι- είναι άλλου παραμυθά παραμύθι.