Η δικτατορία των συνταγματαρχών τον έκανε υπουργείο, η καπηλεία του σοσιαλισμού τον κατέστησε Ολυμπιάδα. Οργιο κερδεμπορίας στο μεταξύ τον ευτελίζει ως περιφερόμενη (δίκην τσίρκου) «πρωτεύουσα της Ευρώπης». Τον κάναμε «φεστιβάλ», τουριστικό εμπόρευμα, προσωνύμιο φιλόδοξων σωματείων και συλλόγων, συνάρτημα του «φίλαθλου» υποκόσμου. Τελικά στις συνειδήσεις η λέξη έχει ταυτιστεί με «εκδηλώσεις» ψυχαγωγικού μάλλον (ίσως και διδακτικού ενίοτε) χαρακτήρα – τίποτα περισσότερο.
Εκεί περίπου εντοπίζεται ο πολιτισμός στις μέρες μας. Ασφαλώς και συνιστά διεθνοποιημένο σύμπτωμα η παράχρηση της λέξης, όμως εδώ, στον τόπο μας, η παράχρηση έχει εξελιχθεί σε εθνικό σακατλίκι. Ποιος Ελληνας, με στοιχειώδη αξιοπρέπεια, δεν ντρέπεται ώς τα κατάβαθά του σήμερα, Ιούλιο του 2003, για την τραγική και άθλια κωμωδία της περιλάλητης «Πολιτιστικής Ολυμπιάδας»; Είχε ευκαιρία η Ελλάδα μοναδική να παρεμβάλει στη μαφιόζικη φιέστα των δήθεν «Ολυμπιακών Αγώνων» μια έκπληξη απτής μαρτυρίας του πολιτισμού που άνθισε κάποτε στα χώματά της. Να καταδείξει τη σωματική άθληση και τον συναγωνισμό ως έκφανση εκείνης της θέας του πραγματικού και αληθούς που σημάδεψε την ανθρώπινη Ιστορία με μέτρα αξεπέραστα, αποκαλυπτικά. Και η ευκαιρία ακυρώθηκε μέσα στη λοβιτούρα και την ανικανότητα.
Ιλιγγιώδη ποσά για δραστηριότητες ολότελα άσχετες τόσο με τον ψευδολυμπισμό όσο και με τον εν χρήσει «πολιτισμό». Αφόρητες κοινοτοπίες, φτηνιάρικες απομιμήσεις και πιθηκισμοί φεστιβαλικών τετριμμένων. Νέκρα φαντασίας, πνιγερή αμορφωσιά, τέλεια σύγχυση στη στοχοθεσία. Πώς να υποψιαστούν οι χρυσοπληρωμένες ασημαντότητες έστω και το ενδεχόμενο αναζήτησης του ξεχωριστού που θα σηματοδοτούσε ιδιαιτερότητα διαχείρισης της αρχαιοελληνικής ολυμπιακής κληρονομιάς; Εστω ως παρωδία, έστω με μαφιόζους προαγωγούς, ξανάρχονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες στη χώρα όπου γεννήθηκαν. Και εμείς θα «πλαισιώσουμε» το γεγονός με έκθεση γλυπτών του Χένρι Μουρ, του Ροντέν, του Τζιακομέτι, του Μπρανκούζι – έκθεση προφανώς «ερμηνευτική» της ελληνικής εκδοχής του ολυμπισμού! Ας ανακοινώσουν οι αρμόδιοι, τουλάχιστον, το εκθεσιακό κόστος, να ξέρουμε οι φορολογούμενοι πόσα θα χαρίσουμε και αυτήν τη φορά σε διαπλεκόμενους ατσίδες.
Ντροπή και αηδία, αλλά ποιος συγκαταβαίνει να ασχοληθεί με την οργή των «περιθωριακών»; Ιδια ντροπή και οργή όταν αχρήστεψαν κρατικοποιώντας το «Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού». Ιδια και με την ανατριχιαστική υπανάπτυξη που αποκάλυψε η «Θεσσαλονίκη, πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης». Τα ίδια μοιάζει να ετοιμάζονται και με την Πάτρα, υποψήφια «πρωτεύουσα» για το 2008.
Οπου χρήματα για τον «πολιτισμό» εφορμά ακάθεκτη η βαρβαρότητα. Μας θίγει, μας πληγώνει, μας εκνευρίζει να το παραδεχθούμε, αλλά η πραγματικότητα κραυγάζει: είμαστε εκβαρβαρωμένος λαός. Χυδαία και ακόρεστα διψάμε για χρήμα, πριν από κάθε τι άλλο. Το λάδωμα, η κατάχρηση, η λοβιτούρα, η κλοπή του δημόσιου χρήματος, η εξαργύρωση της ψήφου είναι τα πληθωριστικά συμπτώματα του παλιμβαρβαρισμού μας. Κοινωνία με μέσον όρο κατά κεφαλήν καλλιέργειας που παραπέμπει σε πρωτογονισμό, ζούγκλα απληστίας, προτεραιότητας των ενστίκτων, των ψυχολογικών ορμεμφύτων, της αυτάρεσκης μικρόνοιας.
Οποιος θεωρεί υπερβολικές τις διατυπώσεις, ας θυμηθεί: τον κτηνώδη βανδαλισμό των πανεπιστημιακών και σχολικών μας κτηρίων, δεκαετίες τώρα. Το ανήκεστα κατεστραμμένο οικιστικό περιβάλλον όλων (χωρίς εξαιρέσεις) των ελλαδικών πόλεων. Την ασέλγεια και φρίκη «τουριστικής αξιοποίησης» των ακτών μας. Την αρχιτεκτονική τερατωδία, το κιτσαριό που έχει εισβάλει στο ελλαδικό νοικοκυριό, στις εκκλησίες, στις «εξωραϊστικές» πρωτοβουλίες των δήμων.
Κι ακόμα: τη μουσική των σκυλάδικων που κατακλύζει από άκρη σε άκρη τη χώρα. Την αγλωσσία κυρίαρχη ακόμα και στις κορυφές της δημοσιότητας, αλλά και της πολιτικής εξουσίας. Τα δημόσια έργα που μοιράζονται όπως περίπου και οι διδακτικές θέσεις στα πανεπιστήμια: μόνο με την επίδειξη κομματικής ταυτότητας. Και τα χίλια-μύρια ανάλογα.
Ψηλαφητή εκβαρβάρωση. Και την καμουφλάρει ο «πολιτισμός» της κερδεμπορίας των «εκδηλώσεων» προκαλώντας συλλογικές ψευδαισθήσεις: Εχουμε φεστιβάλ, συναυλίες, καρνάβαλους, πιθηκισμούς αλλοδαπής «πρωτοπορίας» (θεατρικής, κινηματογραφικής, εικαστικής) – όλα πληρωμένα από το κομματικό κράτος με τους φόρους μας. Συνεχίζουμε να μιλάμε και κάποια (πενιχρά και κακοποιημένα) ελληνικά. Αρα, είμαστε εμείς που σώζουμε αδιάκοπο τον θαυμαστό στην υφήλιο ελληνικό πολιτισμό!
Ηδονικές οι ψευδαισθήσεις, δεν μας αφήνουν να δούμε την οδυνηρή πραγματικότητα: ότι ο Ελληνισμός δεν παράγει πια πολιτισμό, έγινε «κράτος εθνικό», οι επιδόσεις του είναι μόνο στον μεταπρατισμό, στη μίμηση, στον πιθηκισμό. Κάποτε, ακόμα και στις σκοτεινότερες εποχές δουλείας, αγραμματοσύνης, έσχατης φτώχειας, οι Ελληνες γεννούσαν δημοτικό τραγούδι, θαυμαστή αρχιτεκτονική, χορό, ζωγραφική, θεσμούς κοινοτικούς, συνεταιριστικούς. Μόλις γίναμε κράτος, όλα σταμάτησαν σαν να τα ‘κοψε μαχαίρι. Μόνο αντιγράφουμε πια, μόνο πιθηκίζουμε – ή αυτομολούμε σε αλλότριους πολιτισμούς. O Δημήτρης Μητρόπουλος, η Μαρία Κάλλας, η Ιάνης Ξενάκης, ο ιατρός Παπανικολάου, ο Ελία Καζάν, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, είναι κορυφαίες προσωπικότητες στον διεθνή στίβο επιτευγμάτων πολιτισμού, αλλά μόνο συμπτωματικά γεννήθηκαν στην Ελλάδα. Ελληνικός πολιτισμός για τη διεθνή κοινή γνώμη σήμερα δεν είναι παρά ο Ζορμπάς, το συρτάκι, τα Παιδιά του Πειραιά, ο σκυλάδικος κρετινισμός.
Η επίγνωση της εκβαρβάρωσής μας θέλει ρεαλισμό, αρετή και τόλμη. Και τότε μπορεί ακόμη και θετικά να λειτουργήσει: Στη διεθνή θολούρα κερδεμπορίας του «πολιτισμού» πλεονεκτεί όποιος σώζει ξεκάθαρα κριτήρια. Οποιος από εμπειρία οδυνηρή αποτυχίας και με ασυμβίβαστη τιμιότητα ξέρει να ξεχωρίζει το αυθεντικό από τις απομιμήσεις, την ποιότητα από το εφφετζίδικο τέχνασμα. Οποιος σώζει τα μέτρα της γνησιότητας και αποκλείει θαρραλέα τους λιμοκοντόρους που μηρυκάζουν «πρωτοποριακή» επαρχιωτίλα.
Σήμερα, Ιούλιος του 2003, οι ταπεινωμένοι Ελληνες ντρεπόμαστε ώς τα κατάβαθά μας για τον διάκοσμο «πολιτισμού» που ετοιμάζουμε να γαρνίρει τη μαφιόζικη φιέστα του 2004 στην Αθήνα.