H Αθήνα, αυτήν τη στιγμή, βρίσκεται στα μαύρα της χάλια, καθώς προετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Παντού σκάβουν, ανοίγουν τρύπες, τις κλείνουν και τις ξανανοίγουν ύστερα από λίγο. Ακριβέστερα όχι παντού, αλλά στα σημεία που υποθέτουν ότι θα είναι η βιτρίνα της πόλης. Στο «ιστορικό κέντρο» και στους δρόμους που συνδέουν τις διάσπαρτες και ποικίλες αθλητικές εγκαταστάσεις. Κανείς δεν σκέφτεται να σκάψει και να εξωραΐσει π.χ. την οδό Αχαρνών ή την Πατησίων.
Σκάβουν στη Βουλής, στη Νίκης, στην Απόλλωνος, στη Μητροπόλεως, στην Κολοκοτρώνη, στην Ερμού, στην Αιόλου και σε όλες τις παρόδους. Στην Υπερείδου, ένα στενό δρομάκι 100 μέτρων, άνοιξαν την περασμένη εβδομάδα χαντάκι για το φωταέριο και το ξανάκλεισαν. Την επόμενη εβδομάδα πιθανότατα κάποιος άλλος οργανισμός κοινής ωφελείας θα το ξανανοίξει. Τα 40 εκ. πεζοδρόμια έχουν εξαφανισθεί, τα αυτοκίνητα παρκάρουν στις εισόδους των σπιτιών και το κατάστρωμα του δρόμου μοιάζει με ανώμαλο μωσαϊκό από μπαλώματα ποικίλης παλαιότητας.
Ολο το «ιστορικό κέντρο» είναι βουτηγμένο στο χώμα και τη σκόνη. Οι κάτοικοι (ή οι διερχόμενοι) ταλαιπωρούνται και τα καταστήματα υφίστανται μεγάλη οικονομική ζημιά. Κάνουμε υπομονή με την ελπίδα ότι κάτι καλό έχουν στο μυαλό τους και στα σχέδιά τους, αν και αυτό ούτε αυτονόητο είναι ούτε βέβαιο. Ολοι εμπιστευόμαστε και υπερασπίζουμε τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, αλλά, με συγχωρείτε, αυτό που μας προέκυψε ως πλατεία Ομονοίας και, παλαιότερα, ως πλατεία Δημαρχείου είναι χώροι που οι πολίτες δεν τους αγαπούν και τους αποφεύγουν. Μάλλον έχουν δίκαιο: στην καρδιά μιας σκληρής και γκρίζας τσιμεντένιας πόλης πώς και γιατί να αγαπήσουν την αποθέωση του σκληρού και του γκρίζου.
Στο δημόσιο έργο το καλλιτεχνικό κριτήριο, όπως παραδέχονται και οι αρχιτέκτονες, δεν είναι αυθαίρετο, αλλά συνάρτηση της χρησιμότητας και λειτουργικότητας. Θέλησαν, λένε, στην Ομόνοια, να διαμορφώσουν έναν χώρο όπου θα συναντώνται οι άνθρωποι και δεν θα είναι απλώς «περαστικοί». Εκείνο που αισθάνεσαι στην Ομόνοια, όπως και στην πλατεία Δημαρχείου, είναι να τον… «περάσεις» τρέχοντας και όχι να σταθείς να τον ευχαριστηθείς. Αντιθέτως, ο κόσμος αποδέχθηκε με ευχαρίστηση, αγάπησε και έβαλε στη ζωή του το μετρό, την οδό Ερμού, τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, την Αποστόλου Παύλου, την προέκταση της Αδριανού κ.ά.
Στο «ιστορικό κέντρο» εκκρεμεί ακόμη η ανακατασκευή τριών τουλάχιστον μεγάλων χώρων: της πλατείας Συντάγματος, της πλατείας Μητροπόλεως και της πλατείας Μοναστηρακίου. Για την τελευταία διενεργήθηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και κατέληξε. Για τις άλλες δύο δεν γνωρίζουμε. O διαγωνισμός είναι η βάση και κανείς δεν το αμφισβητεί. Αλλά και κανείς δεν διανοείται ότι είναι δυνατόν να αγνοηθούν οι ανάγκες και οι συνθήκες των πολιτών και η ιστορικότητα αυτών των χώρων, ακόμη και οι συνθήκες του βλέμματος, που κάνουν έναν χώρο αναγνωρίσιμο από μακριά. (Αν προσέξατε, στην πλατεία Ομονοίας δεν καταλαβαίνεις ότι βρίσκεσαι σε πλατεία!)
Νομίζω ότι χρήσιμο θα ήταν πριν αρχίσουν να σκάβουν να δοθεί μεγάλη δημοσιότητα στις μακέτες αυτών των έργων και οι ομότεχνοι των μελετητών να διατυπώσουν έγκαιρα και όχι εκ των υστέρων τις παρατηρήσεις τους. Ωστε να μάθουμε και εμείς οι υπόλοιποι τι μπορούμε να περιμένουμε ή τι μας περιμένει. Καλό επίσης θα ήταν να αναρτάται πινακίδα με το ακριβέστερο δυνατό χρονοδιάγραμμα του έργου. H αναστάτωση, ενίοτε και η ζημιά, είναι μεγάλες και ο πολίτης δικαιούται (τουλάχιστον) να κάνει τον λογαριασμό του.