Το περασμένο Σαββατοκύριακο συναντήθηκαν στο Λονδίνο εκπρόσωποι του λεγόμενου κεντροαριστερού χώρου, με τη συμμετοχή πολιτικών ηγετών από δεκατέσσερις χώρες. Στόχος τής συνάντησης αυτής ήταν η διαπίστωση κοινών στοιχείων, η ανταλλαγή εμπειριών και η αναζήτηση νέων μεθόδων διακυβέρνησης, σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ανάμεσα σε άτομα και πολιτικά κόμματα αρκετά ανομοιογενή μεταξύ τους.
Κοινός παρονομαστής σίγουρα υπάρχει. Ενώ η οικονομία της αγοράς αποτελεί πλέον, τουλάχιστον επίσημα, πολιτικό κεκτημένο για όλα τα κόμματα του κεντροαριστερού χώρου, ο νεοφιλελευθερισμός (ή, αν προτιμάτε, ο φονταμενταλισμός της αγοράς) και η αναγωγή του homo economicus σε απόλυτο κριτή των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων απορρίπτονται χωρίς πολλές επιφυλάξεις. Και αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε μια όντως δύσκολη προσπάθεια να παντρέψουν τα κόμματα της κεντροαριστεράς την αγορά με τα δημόσια αγαθά και το δημόσιο συμφέρον, σε μια προσπάθεια όπου το κράτος μαζί με την κοινωνία των πολιτών παίζουν τον ρόλο του καταλύτη. H ρύθμιση των αγορών και η κοινωνική αλληλεγγύη αποτελούν τις λέξεις-κλειδιά στο πολιτικό λεξιλόγιο της σύγχρονης κεντροαριστεράς, όπως και της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση, εξίσου σημαντική. H υπέρβαση του εθνικού κράτους, με έμφαση στη διεθνή συνεργασία, διαφοροποιεί πολύ συχνά τον ευρύτερο χώρο της κεντροαριστεράς από πολλά δεξιά κόμματα που συχνά φαίνονται πρόθυμα να σηκώσουν τα λάβαρα του εθνικισμού.
Βεβαίως, προχωρώντας πέρα από γενικές αρχές και κοινές αξίες, οι διαφορές γίνονται ιδιαίτερα εμφανείς. Σε μια συνάντηση όπου εκπροσωπούνται οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ, τα αριστερά κόμματα των λατινοαμερικανικών χωρών και οι μεταλλαγμένοι σοσιαλιστές της Ανατολικής Ευρώπης, μαζί με τους Γάλλους Σοσιαλιστές και τους Εργατικούς της Βρετανίας και της Αυστραλίας, η αναζήτηση μιας κοινής πολιτικής πλατφόρμας μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε γενικόλογες διαπιστώσεις και κοινοτοπίες. Αυτός άλλωστε είναι και ο μεγάλος κίνδυνος τέτοιων συναντήσεων. Για παράδειγμα, οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο σύγχρονο κράτος πρόνοιας στη Δυτική Ευρώπη, απόρροια των δημογραφικών εξελίξεων και της υψηλής ανεργίας μεταξύ των άλλων, ακούγονται παράξενα στα αφτιά Βραζιλιάνων και Χιλιανών, όπου η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων βρίσκεται ακόμη σε νηπιακό στάδιο, ενώ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης από τη δική τους πλευρά προσπαθούν ακόμη να απαλλαγούν από την κληρονομιά που τους άφησε το χρεοκοπημένο κομμουνιστικό καθεστώς. Και σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο να συμφωνήσουν όλοι σε μια κοινή στάση απέναντι στη νέα, αναθεωρητική δεξιά που κατέχει σήμερα την εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αντικειμενικές συνθήκες διαφέρουν, όπως θα έλεγαν και οι παλιοί, διαφέρουν όμως και οι άνθρωποι, όπως και οι θεσμοί, που τις αντιμετωπίζουν. H περίφημη παγκοσμιοποίηση όσο συχνά μικραίνει τις διαφορές ανάμεσα σε χώρες άλλο τόσο συχνά τις μεγαλώνει. Οσο για το παγκόσμιο χωριό, για το οποίο έγραψαν πολλοί πρόωρα, λειτουργεί μόνο στη φαντασία μερικών ιδεολόγων, όχι όμως και στην πραγματικότητα.
Η ευρωπαϊκή διάσταση
Στην ευρωπαϊκή ήπειρο, και πιο συγκεκριμένα στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η αλληλεξάρτηση και η συνδιαχείριση, μέσα από κοινά θεσμικά όργανα και στη βάση κοινών κανόνων, αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά μιας διαδικασίας ενοποίησης που έχει ήδη συμπληρώσει μισόν αιώνα. Εδώ, τα περιθώρια για μια στενότερη συνεργασία ανάμεσα σε ιδεολογικά συγγενή κόμματα από διαφορετικές χώρες είναι πολύ ευρύτερα, ενώ η ανάγκη γίνεται ολοένα και περισσότερο επιτακτική.
Διαχωριστικές γραμμές υπάρχουν πολλές στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, ανάμεσα σε μικρές και μεγάλες χώρες, πλούσιες και φτωχές, ισχυρά και αδύναμα κράτη (η ισχύς δεν είναι πάντοτε απλή συνάρτηση του μεγέθους), θιασώτες της ενωμένης Ευρώπης και υποστηρικτές της διακυβερνητικής συνεργασίας. Οι διαχωριστικές αυτές γραμμές συχνά διασταυρώνονται (ευτυχώς άλλωστε, γιατί σε αντίθετη περίπτωση η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα είχε φτάσει πολύ γρήγορα στα όριά της). Υπάρχει όμως και μια άλλη διαχωριστική γραμμή που θα αποκτάει με τον χρόνο μεγαλύτερη σημασία, όσο το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα εξελίσσεται, χωρίς βεβαίως να υποκαθιστά τις υπόλοιπες. Είναι η ιδεολογική γραμμή που χωρίζει την αριστερά από τη δεξιά, παλιά ή νέα, περισσότερο ή λιγότερο πράσινη. H γραμμή είναι ήδη υπαρκτή όσον αφορά συγκεκριμένα μέτρα και πολιτικές, αν και συνήθως κρύβεται κάτω από το πέπλο της διακρατικής διαπραγμάτευσης που κυριαρχεί ακόμη και σήμερα στο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα.
Οι προβληματισμοί της σύγχρονης ευρωπαϊκής κεντροαριστεράς έχουν περάσει πλέον και τα ελληνικά σύνορα προσαρμοσμένοι στις εθνικές μας ιδιαιτερότητες. Πώς θα γινόταν αλλιώς; Μία από αυτές τις ιδιαιτερότητες παραμένει πάντα κρίσιμη και καθοριστική. H ρύθμιση των αγορών και η κοινωνική αλληλεγγύη, που αποτελούν μια σημαντική ειδοποιό διαφορά της σύγχρονης κεντροαριστεράς από άλλους πολιτικούς σχηματισμούς στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού και ευέλικτου κράτους. Τέτοιο κράτος, εμείς σίγουρα δεν διαθέτουμε ακόμη. Σε μεγάλο βαθμό, η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους θα κρίνει το μέλλον της χώρας όπως και το μέλλον της ελληνικής κεντροαριστεράς – ή με όποιον άλλον όρο προτιμά ο καθένας μας να ονοματίσει έναν καθ’ όλα υπαρκτό πολιτικό χώρο. Αν δεν συμβεί αυτό, οι προβληματισμοί που ήδη αναφέραμε κινδυνεύουν να μείνουν απλά θεωρητικά κατασκευάσματα, κομμάτια ενός πολιτικού διαλόγου που μικρή μόνον σχέση θα έχει με την πεζή μας πραγματικότητα.
(1) O Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).