Από την αρχή, ο πολιτικός σιωνισμός υπήρξε ένα αμφιλεγόμενο κίνημα ακόμα και μεταξύ των Εβραίων. Ηταν τόση η αντίθεση των ορθόδοξων και μεταρρυθμιστών ραββίνων στη σιωνιστική ιδέα, που ο Θεόδωρος Χερτζλ άλλαξε τον τόπο πραγματοποίησης του πρώτου Σιωνιστικού Συνεδρίου, το 1897, από το Μόναχο στη Βασιλεία της Ελβετίας.
Είκοσι χρόνια αργότερα, όταν ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Αρθουρ Μπάλφουρ (υποστηρικτής του Νόμου περί Αλλοδαπών του 1905 που περιόριζε την εβραϊκή μετανάστευση στις ΗΠΑ) θέλησε να δεσμευτεί η κυβέρνησή του ότι θα στηρίξει τη δημιουργία μιας εβραϊκής πατρίδας στην Παλαιστίνη, η κίνησή του εμποδίστηκε – όχι από αντισημίτες, αλλά από ηγετικές μορφές της βρετανικής εβραϊκής κοινότητας.
Η δημιουργία του Κράτους του Ισραήλ, το 1948, δεν έθεσε τέρμα στην διαφωνία, αν και το θέμα της έχει αλλάξει. Σήμερα, το ζήτημα αφορά το μέλλον του Ισραήλ. Πρέπει το Ισραήλ να γίνει ένα «μετα-σιωνιστικό» κράτος, το οποίο θα προσδιορίζεται με βάση το σύνολο των πολιτών του, αντί να βλέπει τον εαυτό του σαν να ανήκει στο σύνολο του εβραϊκού λαού; Πρόκειται για ένα απολύτως θεμιτό ερώτημα, το οποίο δεν κρύβει κανέναν αντισημιτισμό. Οταν κάποιοι ισχυρίζονται το αντίθετο, απλώς συμβάλλουν στην αυξανόμενη σύγχυση.
Εβραϊκός εθνικισμός
Σε άρθρο του πριν από λίγο καιρό, ο Εμανουέλε Οτολένγκι υποστήριξε ότι «ο σιωνισμός περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι οι Εβραίοι είναι ένα έθνος, και ως τέτοιο έχουν δικαίωμα στην αυτοδιάθεση όπως όλα τα άλλα έθνη». Αυτό δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα. Κατ’ αρχάς, η ιδεολογία του εβραϊκού εθνικισμού ήταν κάτι ξένο για πολλούς από τους Εβραίους, καθώς και τους μη-Εβραίους συμπαθούντες, τους οποίους προσήλκυσε ο σιωνιστικός στόχος για τη δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. Είδαν το Ισραήλ με όρους καθαρά ανθρωπιστικούς ή πρακτικούς: σαν ένα ασφαλές λιμάνι όπου οι Εβραίοι θα μπορούσαν να ζουν ήσυχα έπειτα από αιώνες περιθωριοποίησης και διώξεων.
Ο στόχος αυτός ενισχύθηκε μετά την εξόντωση από τους Ναζί του ενός τρίτου του παγκόσμιου εβραϊκού πληθυσμού, τη μαζική καταστροφή των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ευρώπη και την οδυνηρή κατάσταση των Εβραίων προσφύγων που δεν είχαν πουθενά να πάνε.
Δεύτερον, δεν χρειάζεται να είσαι αντισημίτης για να διαφωνείς με την άποψη ότι οι Εβραίοι συνιστούν ένα ξεχωριστό έθνος με τη σύγχρονη έννοια της λέξης, ή ότι το Ισραήλ είναι το εβραϊκό έθνος-κράτος. Υπάρχει μια ειρωνεία εδώ: αποτελεί μέρος της αντισημιτικής ρητορικής ο ισχυρισμός ότι οι Εβραίοι είναι ένας ξεχωριστός λαός, που δημιουργούν σε κάθε χώρα όπου βρίσκονται ένα «κράτος εν κράτει». Εν μέρει γι’ αυτόν τον λόγο μερικοί Ευρωπαίοι αντισημίτες πίστευαν ότι η λύση στο «εβραϊκό ζήτημα» μπορεί να ήταν να αποκτήσουν οι Εβραίοι ένα δικό τους κράτος. O Χερτζλ σίγουρα πίστευε ότι μπορούσε να βασιστεί στην υποστήριξη αυτών των αντισημιτών.
Φαντασία και πραγματικότητα
Τι είναι ο αντισημιτισμός; Παρόλο που η λέξη δεν χρησιμοποιήθηκε πριν απο το 1870, ο αντισημιτισμός είναι μια παλιά ευρωπαϊκή φαντασίωση για τους Εβραίους. O συνθέτης Ρίχαρντ Βάγκνερ τη συνόψισε όταν είπε: «Θεωρώ την εβραϊκή ράτσα γεννημένο εχθρό της αγνής ανθρωπιάς και κάθε ευγενικού χαρακτηριστικού της». Ενας αντισημίτης βλέπει τους Εβραίους ως εξής: είναι ένα ξένο σώμα στην κοινωνία, ένα παράσιτο της ανθρωπότητας που επιδιώκει να κυβερνήσει τον κόσμο. Σ’ όλη την υφήλιο, το κρυφό χέρι τους κυβερνά τις τράπεζες, τις αγορές και τα MME. Και όταν συμβαίνουν επαναστάσεις και πόλεμοι, οι Εβραίοι -έξυπνοι, αδίστακτοι και ενωμένοι- είναι αυτοί που κινούν τα νήματα και που επωφελούνται.
Οταν αυτή η φαντασίωση προβάλλεται πάνω στο Ισραήλ, επειδή είναι εβραϊκό κράτος, τότε ο αντισιωνισμός είναι αντισημιτικός. Και όταν οι επικριτές του Ισραήλ, χωρίς οι ίδιοι να είναι αντισημίτες, χρησιμοποιούν απρόσεκτα εκφράσεις όπως «εβραϊκή επιρροή», τότε ρίχνουν λάδι στη φωτιά του σύγχρονου αντισημιτισμού.
Ωστόσο, η ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Οχθης και της Γάζας δεν είναι φαντασίωση. Ούτε η εξάπλωση των των εβραϊκών οικισμών σε αυτές τις περιοχές. Ούτε η άνιση μεταχείριση των Εβραίων εποικιστών και των Παλαιστίνιων κατοίκων. Ούτε οι θεσμοποιημένες διακρίσεις εναντίον των Ισραηλινών Αράβων πολιτών. Αυτά είναι πραγματικότητα. Αλλο είναι να επικρίνεις το Ισραήλ με βάση μια αντισημητική φαντασίωση? και τελείως διαφορετικό είναι να το επικρίνεις με βάση την πραγματικότητα. Το δεύτερο δεν είναι αντισημιτισμός.
Αντισημιτισμός και θεμιτή κριτική
Δεν είναι, όμως, η υπερβολική επίκριση του Ισραήλ ένδειξη αντισημιτικής προκατάληψης; Εκείνοι που ενστερνίζονται αυτή την άποψη λένε ότι το όριο μεταξύ αποδεκτής και απαράδεκτης κριτικής το ξεπερνά κανείς όταν χρησιμοποιεί διπλά κριτήρια και κρίνει το Ισραήλ πιο σκληρά απ’ ό,τι άλλα κράτη? όταν παραποιούνται τα γεγονότα ώστε να φαίνεται πιο αρνητική η θέση του Ισραήλ? όταν δαιμονοποιείται το ισραηλινό κράτος. Ολα αυτά προφανώς είναι απαράδεκτα. Είναι, όμως, οπωσδήποτε, αντισημιτικά; Δεν είναι. H ισραηλινο-παλαιστινιακή διένεξη είναι μια πολύ σκληρη πολιτική διαμάχη. Τα ζητήματα που τίθενται είναι περίπλοκα, τα πάθη φλογισμένα και η οδύνη είναι μεγάλη. Σε τέτοιες συνθήκες οι άνθρωποι και από τις δύο πλευρές συχνά περνούν τη γραμμή μεταξυ «αποδεκτού και απαράδεκτου». Οταν εκείνοι που έχουν πάρει το μέρος του Ισραήλ περνούν αυτή τη γραμμή, δεν είναι απαραίτητα αντιμουσουλμάνοι. Και όταν άλλοι περνούν τη γραμμή για χάρη των Παλαιστινίων, αυτό δεν τους κάνει αντισημίτες.
Υπάρχει κάτι άλλο που πάντα ξεπερνά τα όρια του αποδεκτού: ο ρατσισμός. Τόσο τα αντιεβραϊκά όσο και τα αντιμουσουλμανικά αισθήματα φαίνεται να ενισχύονται. Και τα δύο παροξύνονται από την ισραηλινο-παλαιστινιακή διένεξη, την εισβολή στο Ιράκ και τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».
Είναι ανάγκη να ενωθούμε για να καταπολεμήσουμε τον ρατσισμό σε όλες τις μορφές του: την ισλαμοφοβία, που δαιμονοποιεί τους μουσουλμάνους, και τον αντισημιτισμό, που μπορεί να μολύνει τον αντισιωνισμό και να δηλητηριάσει την πολιτική συζήτηση. Οι άνθρωποι με καλή θέληση μπορούν να διαφωνούν πολιτικά – ακόμα και αμφισβητώντας το μέλλον του Ισραήλ ως εβραϊκού κράτους. H ταύτιση του αντισιωνισμού με τον αντισημιτισμό μπορεί κι αυτή, με τον τρόπο της, να δηλητηριάσει την πολιτική συζήτηση.
(1) O Μπράιαν Κλουγκ είναι ερευνητής Φιλοσοφίας στο Saint Benet’s Hall της Οξφόρδης και ιδρυτικό μέλος του Εβραϊκού Φόρουμ για τη Δικαιοσύνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.