Το θέατρο είναι μία ανατρεπτική πρακτική μέσα στο κέλυφος της γλυκύτητας», έλεγε πριν από μερικούς μήνες η Γαλλίδα σκηνοθέτις και μεταφράστρια Αριάν Μνούσκιν, λίγο προτού αναχωρήσει για την Καμπούλ, όπου παρέμεινε τρεις εβδομάδες. O σκοπός του ταξιδιού της δεν ήταν τουριστικός. Στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν πήγε για να διδάξει θέατρο σε 100 περίπου ηθοποιούς που είχαν εξαναγκαστεί σε αργία από το καθεστώς των Ταλιμπάν.
Η προχθεσινή πρωτοσέλιδη φωτογραφία της «K» δεν αποτυπώνει μόνο τη μυσταγωγία της θεατρικής παράστασης που παρουσιάστηκε στην Καμπούλ. Οι λόφοι με τα φωτάκια των σπιτιών πέριξ του θεάτρου, τα ερείπια του παλαιού κτίσματος που αποτέλεσαν την πλατεία και το σκηνικό της παράστασης, οι θεατές γύρω από τη σκηνή και οι ηθοποιοί πάνω σ’ αυτήν δηλώνουν πολλά περισσότερα. Κι εντελώς διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι φωτογραφίες και οι ειδήσεις που φτάνουν από τη Μόστρα της Βενετίας ή τις Κάννες ή την απονομή των βραβείων Οσκαρ.
Στην πρώτη περίπτωση, στις χώρες της εμπόλεμης Εγγύς Ανατολής, η τέχνη -κι όχι μόνο το θέατρο- έχει ρόλο συσπειρωτικό, ειρηνικό και γι’ αυτό επαναστατικό. Στη δεύτερη περίπτωση, στις ευημερούσες κοινωνίες της Δύσης, η τέχνη και οι θεράποντές της είναι κατά κύριο λόγο προϊόντα της πολιτιστικής βιομηχανίας και μικροί ή μεγαλύτεροι κρίκοι του σταρ σύστεμ.
Στις κοινωνίες της Δύσης και στα χωράφια των τεχνών, οι ηθοποιοί-σταρ χρειάζονται μπράβους για μία δημόσια εμφάνιση, οι συγγραφείς μετρούν τα μπεστ σέλερ τους, οι εικαστικοί πειραματίζονται παίζοντας με την τεχνολογία. Στις περισσότερες περιπτώσεις. Στις κοινωνίες της Ανατολής, της Εγγύς Ανατολής, οι τέχνες και όσοι τις υπηρετούν πρέπει να εξασφαλίσουν, κατ’ αρχάς, αυτή καθεαυτή τη δυνατότητα της παρουσίας τους. Και όχι πάντα χωρίς κόστος. Εμπνέονται απ’ όσα συμβαίνουν γύρω τους, τοποθετούνται, κριτικάρουν, συνεγείρουν, δημιουργούν νέες συλλογικότητες. Μέσω της τέχνης τους πάντα.
Το καλοκαίρι που μόλις πέρασε, στη Ραμάλα της Παλαιστίνης, Αραβες και Ισραηλινοί μουσικοί δημιούργησαν την West-Eastern Divan Orchestra και με τους ήχους της μουσικής τους δήλωσαν και διαδήλωσαν τη συνύπαρξη των δύο λαών. H χήρα του Εντουαρντ Σάιντ και ο Νταβίντ Μπάρενμποϊμ είχαν την πρωτοβουλία γι’ αυτές τις συναυλίες. Την περασμένη άνοιξη κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά η γραπτή συνύπαρξη ενός Ισραηλινού κι ενός Παλαιστίνιου στο βιβλίο «Το μπλουζ της Γάζας».
Στις δυτικές κοινωνίες τα βιβλία των σταρ συγγραφέων προαγοράζονται πριν κυκλοφορήσουν και η βιομηχανία του θεάματος έχει ήδη στρώσει το χαλί της πορείας τους. «Το θέατρο, (η μουσική, ο χορός, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος), μπορεί να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο σε μία χώρα που βγαίνει από εμπόλεμη κατάσταση. H υποκριτική επιτρέπει στους ηθοποιούς να ξαναβρούν την ταυτότητά τους, την αξιοπρέπειά τους, να παρακολουθήσουν τα πράγματα από μία απόσταση, να ασκήσουν κριτική στην πολιτική εξουσία», έλεγε πάλι η Αριάν Μνούσκιν. O ρόλος και το περιεχόμενο της τέχνης σε κοινωνίες που έχουν κατακτήσει την ειρήνη και την ευμάρεια για πολλά χρόνια, αποτελεί μία άλλη πηγή έμπνευσης.