Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχει επαναζωπυρωθεί τον τελευταίο καιρό η παλαιά αντιμαχία Δαρβινιστών και Χριστιανών Φονταμενταλιστών.
Εδώ και πολλά χρόνια οι Φονταμενταλιστές είχαν κατορθώσει να απαγορευτεί η διδασκαλία του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών στα σχολεία αρκετών πολιτειών. H απαγόρευση δεν άντεξε στον χρόνο, ο Δαρβινισμός ξανακέρδισε έδαφος και σήμερα οι Φονταμενταλιστές δίνουν μάχη οπισθοφυλακών: Ζητάνε να διδάσκονται τα παιδιά όχι μόνο την εξελικτική θεωρία, αλλά και τα κενά που αυτή εμφανίζει, όπως και την ερμηνευτική άποψη ότι κάποια Ανώτερη Δύναμη σχεδίασε το φαινόμενο της ζωής (θεωρία του «ευφυούς σχεδιασμού» – Intelligent Desigh).
Εχει πάρει τέτοιες διαστάσεις η αντιμαχία, ώστε και ο πρόεδρος Μπους (μαχητικά στρατευμένος στην παράταξη των Φονταμενταλιστών) έσπευσε να παρέμβει ανοιχτά: Δήλωσε ότι θεωρεί απαραίτητο να παρουσιάζονται στη σχολική διδασκαλία όλες οι ερμηνευτικές προτάσεις οι σχετικές με την προέλευση της ζωής και την καταγωγή του ανθρώπου. H παρέμβασή του ήρθε να τονώσει αποφασιστικά τους Φονταμενταλιστές, μαζί με την ανάλογη δήλωση του «κεντρώου» ρεπουμπλικάνου γερουσιαστή Τζον Μακ Κέιν.
Είναι γνωστό από πλήθουσες δημοσκοπήσεις και στατιστικές ότι ο μέσος όρος διανοητικής καλλιέργειας στην κοινωνία των ΗΠΑ είναι δραματικά χαμηλός, παρά την καύχηση για την ύπαρξη εκεί κάποιων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων που πραγματικά πρωτοπορούν στον σύγχρονο κόσμο. Ενας Ευρωπαίος, έστω και μέτριας παιδείας, μάλλον θα θεωρήσει παιδαριώδη την αντιμαχία Δαρβινιστών και Φονταμενταλιστών, στερημένη στοιχειώδους σοβαρότητας τόσο επιστημονικού όσο και μεταφυσικού προβληματισμού.
Βέβαια, το αυτοκτονικό πείσμα ευτελισμένων Ευρωπαίων πολιτικών να επιβάλουν στανικά και στις κοινωνίες της E.E. το αμερικανικό εκπαιδευτικό μοντέλο, έχει κιόλας συνέπειες τραγικής υποβάθμισης τής κατά κεφαλήν καλλιέργειας. Παρ’ όλα αυτά ίσως μπορούμε ακόμη στην Ευρώπη να θεωρούμε κατανοητή τη διαφορά που διαστέλλει μια επιστημονική από μια μεταφυσική ερμηνευτική πρόταση. Να μην τις βάζουμε και τις δυο στο μίξερ της ιδεολογίας παράγοντας μικρονοϊκό φανατισμό.
Μια επιστημονική πρόταση προκύπτει από την παρατήρηση, το πείραμα και τη μαθηματική επεξεργασία των αποτελεσμάτων τους. Φιλοδοξεί να ερμηνεύσει δεδομένα της αισθητής πραγματικότητας, κάθε επιμέρους έκφανση στο γίγνεσθαι της κοσμικής ύλης – ενέργειας. H επιστημονική ερμηνεία των φυσικών γεγονότων οριοθετείται, έχει ως όριο την αντικειμενικά δεδομένη πραγματικότητα και την αντικειμενική (προσιτή σε όλους) διαδικασία ή μέθοδο της έρευνας. Γι’ αυτό και δεν μπορεί (αποκλείεται εξ ορισμού) να απαντήσει σε ερωτήματα καταγωγικής αιτίας και τελικού σκοπού, δηλαδή «νοήματος» του φυσικού γεγονότος. Αν μπει σε αυτό το πεδίο ερμηνείας, παύει να είναι πρόταση επιστημονική.
Αντίστοιχα, μια μετα-φυσική ερμηνευτική πρόταση (είτε της φιλοσοφικής οντολογίας είτε μιας έλλογης θρησκευτικής παράδοσης) δεν μπορεί (εξ ορισμού και πάλι) να φιλοδοξήσει επιστημονική ερμηνεία των φυσικών γεγονότων. Αφορά μόνο στο «νόημά» τους (ή στην απουσία «νοήματος»), μόνο στην υπαρκτική αιτία και στο υπαρκτικό τέλος – σκοπό τους. Μια μετα-φυσική πρόταση αρχίζει από εκεί που τελιεώνει η δυνατότητα επιστημονικών πιστοποιήσεων, γι’ αυτό και δεν έχει ποτέ υποχρεωτικό χαρακτήρα, έστω κι αν είναι χτισμένη με άψογη λογική μέθοδο. Και είναι ανεξάρτητη από τις επικαιρικές επιστημονικές αντιλήψεις κάθε εποχής – αδέσμευτη από το «ένδοξα», όπως έλεγε ο Αριστοτέλης: από τα «εν δόξη», τα νομιζόμενα σε κάθε εποχή, που υπόκεινται σε διάψευση, σε αναθεώρηση με την πρόοδο της έρευνας.
(Το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης είχε επιστημονικά λαθεμένη κοσμολογική αντίληψη, γεωκεντρική, δεν μειώνει στο παραμικρό τη μεγαλοφυή θεμελίωση κάθε μεταγενέστερου μεταφυσικού προβληματισμού που μας κατέλιπε. Αν υπάρχουν αντιρρήσεις ειδικά για τη συλλογιστική αναγωγή του στην αιτιώδη Αρχή του υπαρκτού, αυτές ελέγχονται από τον φιλοσοφικό, όχι από τον επιστημονικό λόγο).
Το ίδιο ισχύει και για τη μεταφυσική ερμηνευτική πρόταση της ιουδαιο-χριστιανικής παράδοσης: Το βιβλίο της Γένεσης, π.χ., στην Παλαιά Διαθήκη, είναι αμέσως φανερό ότι δεν γράφτηκε για να λειτουργήσει σαν επιστημονική ερμηνεία της καταγωγής του σύμπαντος. O στόχος του είναι, σαφέστατα, να προτείνει «νόημα» του κόσμου, να μιλήσει για την «αιτία» και τον «σκοπό» της λογικής ύπαρξης του ανθρώπου, αλλά και της ύλης, της ζωής, του κάλλους στη φύση, των σχέσεων που συγκροτούν την Ιστορία.
Η γλώσσα αυτής της ερμηνευτικής πρότασης δεν θέλει να είναι επιστημονική, ούτε ιδεολογική (γλώσσα αξιωματικών αποφάνσεων, δογμάτων). Είναι γλώσσα εικονολογική, ποιητική, τα όσα δηλώνει διαφαίνονται μέσα από τις λέξεις και πέρα από τις λέξεις, όπως πάντοτε στην αληθινή ποίηση. H αφήγηση λειτουργεί ως εικόνα, σύμβολο, αλληγορία, όχι ως περιγραφή ιστορικών συμβάντων. Δεν θέλει να μας «πληροφορήσει» για επιστημονικές πιστοποιήσεις, μόνο προτείνει «νόημα»: Αιτία του υπαρκτού είναι ο απερινόητος, ανέκφραστος, ακατάληπτος, πέρα από κάθε φύση ή ουσία «Θεός» – όχι μια νοητική σύλληψη Ανώτερης Δύναμης, αλλά Θεός που γνωρίζεται στην αμεσότητα της σχέσης, άρα που διαθέτει ό,τι εμείς από την εμπειρία μας θα ονομάζαμε λόγο, αυτοσυνειδησία, δημιουργική ενέργεια, ελευθερία από κάθε προκαθορισμό και αναγκαιότητα.
Η αλήθεια μιας «προσωπικής» ύπαρξης (της μάνας, του φίλου, του Αλλου της ερωτικής αμοιβαιότητας) δεν αποδεικνύεται επιστημονικά, κερδίζεται ή χάνεται στην περιπέτεια της σχέσης. Στο βιβλίο της Γένεσης η αλήθεια της προσωπικής ύπαρξης Θεού Δημιουργού προτείνεται να προσεγγιστεί μέσα από την εμπειρία του κάλλους και της σοφίας των υπαρκτών – να γνωρίσουμε τον Δημιουργό όπως τον ζωγράφο από τη ζωγραφιά του, τον μουσουργό από τη μουσική του. Οχι υποχρεωτικά. Μπορούμε να επιλέξουμε το μη-νόημα, την εξίσου μετα-φυσική πρόταση ότι όλα είναι «τυχαία»: μια ριξιά που έφερε αμέσως εξάρες μέσα από απειρία (δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων) πιθανότητες.
Η Γένεση προτείνει να γνωρίσουμε τον άνθρωπο ως συνομιλητή του Θεού, τον Θεό ως εραστή μανικότατον του ανθρώπου. Αν αυτός ο φίλος και ερωμένος του Θεού προήλθε από μακρά εξελικτική διαδικασία ή αν συνιστά άλμα ή ρήξη στην εξέλιξη των ειδών, είναι πρόβλημα μόνο της επιστημονικής έρευνας.