Θεωρητικά, η δι-επιστημοσύνη, η πολυτεχνία, είναι το καλύτερο αντίδοτο στην ανεργία. Ως άλλοι ανθρωποι της Αναγέννησης, ως Λεονάρντο ντα Βίντσι, όλα να τα ξέρουμε και όλα να τα μπορούμε. Να είμαστε μαζί αρχιτέκτονες και μηχανικοί, πολεοδόμοι και γεωτεχνικοί, χαρτογράφοι, βιολόγοι, ανατόμοι… Αυτό χρειάζονται οι γρήγορα εξελισσόμενοι καιροί της τεχνολογικής επανάστασης και των άυλων δραστηριοτήτων, της έκρηξης των ψηφιακών τεχνολογιών και των ηλεκτρονικών δικτύων… Είναι η μία, λαμπερή πλευρά του νομίσματος. Βαθιά γενική παιδεία και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, ώστε να είναι εύκολο το άλμα, αν τα εργασιακά δεδομένα το απαιτήσουν, από τη μια επιστήμη στην άλλη, π.χ., από τη Φυσική στη Βιολογία κι από κει στη γενετική, στη βιοπληροφορική…
Μια προοπτική εμπνευσμένη και ευοίωνη σε μια ολιστική και μαζί πλουραλιστική, πολυσχιδή κοινωνία. Μια προοπτική όμως που προϋποθέτει ισότητα ευκαιριών. Αλλιώς θα αφορά μόνο τους έχοντες και κατέχοντες· οι λοιποί μάλλον θα καταλήγουν στον Καιάδα της περιστασιακής ημιαπασχόλησης, της ανεργίας.
«Σήμερα χρειάζεται κάποιος να αλλάξει, στη διάρκεια της ζωής του, τέσσερα με πέντε επαγγέλματα», έλεγε χθες το πρωί σε ραδιοφωνικό σταθμό εκπρόσωπος επιχειρηματιών. Και γεννάται το εύλογο ερώτημα· πόσο εφικτό είναι αυτό σήμερα;
Γνωρίζουμε πολύ καλά την αποτυχία των προγραμμάτων διά βίου μάθησης – μόνο το 6% των ενεργών Ελλήνων έχει συμμετάσχει σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, με άγνωστα αποτελέσματα. Ας υποθέσουμε, όμως, ότι σε κάποιους δίνεται η δυνατότητα συνεχούς επανεκπαίδευσης. Στο νέο τους επάγγελμα θα είναι αρχάριοι, άρα χαμηλόμισθοι, από τους πρώτους στη λίστα προς απόλυση και, μεταξύ των συναδέλφων «δακτυλοδεικτούμενοι» – όλοι όσοι έτυχε να ασκήσουν στο παρελθόν άλλο επάγγελμα θυμούνται ότι χρειάστηκαν χρόνια για να φύγει από πάνω τους η ρετσινιά του «ημιμαθούς», εκείνου που δεν ήταν πάντα στο «επάγγελμα»… Πριν καλά καλά προλάβουν να αποκτήσουν εκείνη την πείρα που θα τους παράσχει καλύτερο μισθό και περισσότερη ασφάλεια, θα πρέπει να αλλάξουν επάγγελμα. Στη νέα τους δουλειά θα είναι πάλι αρχάριοι, άρα χαμηλόμισθοι και μεταξύ των συναδέλφων «δεύτεροι». Το ίδιο θα συμβεί και στο τέταρτο, στο πέμπτο επάγγελμά τους.
Αυτό δεν θέλουν οι εταιρείες; Χαμηλόμισθους και εύκολα αναλώσιμους εργαζομένους. Γι’ αυτό προωθείται τόσο πιεστικά το μοντέλο της απόλυτης εξειδίκευσης και της γρήγορης (τριετούς πανεπιστημιακής) εκπαίδευσης. Να αποκτούν οι νέοι τάχιστα μιαν εξειδίκευση και να μπαίνουν, με μικρό μισθό, αμέσως στην παραγωγή. Οταν αλλάξουν οι ανάγκες της αγοράς εργασίας (στην πραγματικότητα τα επαγγέλματα παλιώνουν δυσκολότερα από ό,τι αλλάζουν οι ανάγκες των επιχειρηματιών για μετεγκατάσταση σε φτηνότερη αγορά ή «διαρθρωτικές αλλαγές»), να υπάρχουν άλλοι, έτοιμοι να απορροφηθούν. Ωσπου να χτυπήσει και γι’ αυτούς η καμπάνα. Οι απολυμένοι; Θα επανεκπαιδευτούν σε ένα νέο επάγγελμα κ.ο.κ. H βαθιά γενική παιδεία και στη συνέχεια οι σοβαρές διαδοχικές εξειδικεύσεις (του «αναγεννησιακού» ανθρώπου, του πανεπιστήμονα) απαιτούν χρόνια σπουδών. Και αφορούν λίγους. Τους προνομιούχους.
Οσο για τους μη προνομιούχους, αυτοί απλώς θα διαβιούν σε μια διαρκή ανασφάλεια, μεταξύ γοργών εξειδικεύσεων, περιστασιακών χαμηλά αμειβόμενων απασχολήσεων και ανεργίας.