Η ιδέα δεν ήταν μόνο μεγάλη, ήταν και καλή. Χάρη σε αυτήν μπορούν οι σημερινοί Ελληνες, οι τόσο απαξιωτικοί έναντι του «εθνικισμού», να εκθειάζουν τα ωραία εδέσματα που τους προσφέρει η Θεσσαλονίκη, να χαίρονται την πολυτέλεια σε ξενώνες της ορεινής Ελλάδας ή να εντρυφούν στην τέρψη της ιστιοσανίδας, κοινώς σκι, σε όντως μαγευτικές βουνοπλαγιές, όπου σε εποχή πρόσφατη διεξάγονταν αγώνες, χάρη στους οποίους όλοι εμείς τρώμε μύδια στη «συμπρωτεύουσα», πάμε για Σαββατοκύριακο στα Ζαγοροχώρια ή στο Σέλι, κόβουμε βόλτες στη Σαμοθράκη ή λέμε «αύριο θα πεταχτώ στα Χανιά». Ολα αυτά συμβαίνουν, επειδή έχουμε τη δυνατότητα να αγοράζουμε αυτοκίνητα, να πληρώνουμε αεροπορικά εισιτήρια, ναύλα σε ωραία πλοία και να μένουμε ορισμένοι με την απορία πώς τα καταφέραμε, με τόσες απίστευτες αντιξοότητες, να αποκτήσουμε αγαθά, δρόμους, μετρό και έναν αυτοκινητόδρομο. Ολα αυτά συμβαίνουν σε έναν τόπο που ονομάζεται Ελλάς, ανθυποδιαίρεση μιας καλής ιδέας, που λίγο πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα την ονόμασαν μεγάλη, με ληξίαρχο τον Ιωάννη Κωλέττη.
Νωρίτερα η καλή αυτή ιδέα απέδωσε μια επανάσταση. Η οργάνωση και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της ήταν τέτοια, που οι σημερινοί αγγλοσαξονικοί και διατλαντικοί πολυφυλετισμοί και εκδημοκρατισμοί μοιάζουν αστειότητες. Ακόμη νωρίτερα, όταν οργανώθηκε η επανάσταση, η καλή αυτή ιδέα κρυβόταν σε συμπυκνωμένη σκέψη και ιδεολογία, ικανή να αναστήσει έθνη που θέλουν να αναστηθούν, να εξωθήσει στην επιβίωση εκείνους που θέλουν να επιβιώσουν, να διαψεύσει την έννοια του ανέφικτου. Ολα αυτά είναι βεβαίως περασμένα και τελειωμένα, ανήκουν σε άλλη εποχή. Δεν είναι όμως κακό να τα θυμούνται πού και πού οι Ελληνες, ιδιαίτερα σε επετείους όπως η σημερινή, που προσφέρονται πλέον μόνον για τύποις περίσκεψη, και κυρίως για μεγαλειώδεις μαζικές εξόδους κατά τα πρότυπα της Εσπερίας, για χλιδή σε ξενώνες και για αποχαύνωση σε ήσυχες μέχρι πρόσφατα βουνοκορφές. Οι έξοδοι αυτές κοστίζουν εκτός από χρήματα, τα οποία οι Ελληνες γκρινιάζουν ότι δεν έχουν, απίστευτο φόρο αίματος. Η θυσία συντελείται κατά τη μετακίνηση προς την ευδαιμονία με ωραία καινούρια αυτοκίνητα. Στατιστικά, ίσως η επανάσταση του ’21 να είχε λιγότερα θύματα. Αλλά τότε ήταν εθνικιστές.
Πολύ παράδοξο, αλλά τότε οι Ελληνες ήταν πολύ περισσότερο Ευρωπαίοι – αν και εθνικιστές. Ισως επειδή είχαν, λόγω παιδείας, κατανοήσει καλύτερα το ευρωπαϊκό πνεύμα, που πολύ στηρίχθηκε στο αρχαιοελληνικό και στο βυζαντινό. Ή ακόμη επειδή είχαν καταφέρει να πείσουν τους Ευρωπαίους ότι η καλή τους ιδέα, αυτή που γέννησε την επανάσταση, ήταν και μεγάλη. Βεβαίως τότε η Ευρώπη, και γενικότερα η Δύση, ήταν πολύ πιο πεπαιδευμένες από ό,τι σήμερα. Αλλά και πάλι, οι Ελληνες εκείνοι, με όλα τους τα αρχέγονα μειονεκτήματα, είχαν κάποιο μεγάλο στόχο – διότι τίποτε δεν επιτυγχάνεται εάν ο στόχος είναι μετριοπαθής ή ταπεινός. Ηθελαν όχι απλώς να μιμηθούν το πρότυπο, δηλαδή την Ευρώπη, αλλά να το υπερκεράσουν, είχαν και αντίληψη του περιβάλλοντος χώρου. Τώρα, ούτε οι Ελληνες με τα αρχέγονα μειονεκτήματά τους, ούτε η Δύση με τους ουραγούς της μπορούν να θεωρηθούν πεπαιδευμένοι ή καλλιεργημένοι.
Το χειρότερο όμως για τους Ελληνες που ντρέπονται -ή βαριούνται, ή απλώς αγνοούν- τη μεγάλη τους ιδέα, είναι ότι δεν έχουν αντίληψη του περιβάλλοντος χώρου, που τελεί σε ομηρία του παγκοσμιοποιημένου αερολογήματος. Δεν έχουν τη φιλοδοξία, αντί να μιμηθούν διαστρεβλωτικά κάποιο πρότυπο, να το κρίνουν και μετά να το υπερβούν. Μόνο ανησυχούν οι ταγοί και οι εκπρόσωποι της διανόησης, μήπως τους θεωρήσουν εθνικιστές. Ετσι από το λεξιλόγιο -όχι μόνο το τρέχον, αλλά το «επιστημονικό»- λείπουν λέξεις όπως ελληνισμός, Μεγάλη Ιδέα, Καθ’ Ημάς Ανατολή, Μικρά Ασία, παλιγγενεσία. Στο σύμφυρμα αυτό ευρωπαϊσμού, αριστερίστικου προοδευτισμού, έντεχνης διαστρέβλωσης και αργυρώνητης λήθης ή συνενοχής, το παρελθόν είναι αμάρτημα και η εθνική συνείδηση ιεροσυλία. Εδώ δεν ευδοκιμούν οι μεγάλες ιδέες, ούτε με κεφαλαίο Μ ούτε με πεζό. Τουλάχιστον ας καλλιεργηθούν οι καλές και πρακτικές, η παιδεία και μαζί η μνήμη. Διαφορετικά ίσως να συντελεσθεί το απόλυτο εθνικό παράδοξο, αν μια βραδιά τα Τρίκαλα, η Σπάρτη και η Κοζάνη σαλπάρουνε κι αλλάξουνε λιμάνι, όπως λένε στίχοι τραγουδιού που άκουγαν κάτι εθνικιστές νέοι πριν από τριάντα πέντε χρόνια.