«Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι
για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.
Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε
κάποτε μες στην σκέψη τες ακούει το μυαλό.
Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας –
σαν μουσική την νύχτα, μακρινή, που σβήνει
Κ. Π. Καβάφης, 1904
Και μόνο ακολουθώντας, στίχο με στίχο, το ποίημα του Αλεξανδρινού ποιητή ο σκηνοθέτης -στην περίπτωση της θεατρικής παράστασης που παίζεται στο Θέατρο «Αθηνών» η Μέμη Σπυράτου- δύσκολα βάζει την υπογραφή του, γιατί σκηνοθέτης είναι ο καβαφικός λόγος. Επίσης, κοντά στο πνεύμα του ποιητή είναι εκείνος που «σβήνει» τον εαυτό του, αποφεύγει εκφράσεις, όπως «μας αποκαλύφθηκε ένας άγνωστος Καβάφης, ένας σύγχρονος Καβάφης, που μας αφορά όλους». Και ακολουθούν, στο δελτίο Τύπου, για τις «Φωνές» μια σειρά από ονόματα γνωστά, καταξιωμένα στον τομέα τους, αλλά που οι δικές τους οι φωνές παραπέμπουν σε άλλου είδους δημιουργίες, σε λογοτεχνία, θέατρο, ακόμη και στην πολιτική!
«Πρωτοποριακή η σκηνοθεσία της Μέμης Σπυράτου και δυνατές ερμηνείες των τριών πρωταγωνιστών» διαβάζουμε, «σ’ αυτό το δύσκολο εγχείρημα που συνδυάζει ζωντανή δράση και βίντεο, ηχογραφήσεις και μουσική, αντικείμενα και σώματα, ντυμένα και γυμνωμένα». Στο μόνο που θα συμφωνούσε κανείς, κρίνοντας από τις άλλες δουλειές του, είναι η καθοριστική συμμετοχή του Μανόλη Σαββίδη. Δεν πήγαμε ακόμη να δούμε την παράσταση που εγκαινιάστηκε στις 3 Μαΐου και θα παίζεται ώς τις 14 Μαΐου, καθημερινά, εκτός από Δευτέρα και Τρίτη.
Το βέβαιον είναι ότι θα επιδιώξουμε να πάμε, γιατί οπωσδήποτε είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, ένα τόλμημα να μετουσιωθεί ο λόγος, ο στίχος, η μουσική της ποίησης του Καβάφη σε δρώμενο, σε χορό, σε μουσική. Και με πρώτη ύλη τα ποιήματά του να εφευρεθεί μια πλοκή, μια υπόθεση που έχει σχέση με την εικόνα και τον κινηματογράφο: ένα κινηματογραφικό συνεργείο από τρεις νέους, δύο αγόρια και ένα κορίτσι, προσπαθεί να προβάλει ένα Αφιέρωμα στον Καβάφη αλλά για λόγους αδιευκρίνιστους (πάντα από το δελτίο Τύπου) τα μηχανήματα σταματούν ή αυτενεργούν. Και οι τρεις νέοι διαπιστώνουν πως βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα δωμάτιο μυστικό, χωρίς διαφυγή, στη σκηνή του Θεάτρου «Αθηνών». Οι φωνές τους συμπληρώνονται από άλλες αόρατες φωνές: του Γ. Π. Σαββίδη και αφηγητών που μιλάνε σε πρώτο πρόσωπο.
Οι ηθοποιοί της σκηνής μπαίνουν και οι ίδιοι στο πλάνο «Καβάφης», οι πλασματικές καταστάσεις γίνονται πραγματικές, με ένταση και ανατροπές, οι σχέσεις του καθορίζονται από τις φωνές. H σκηνική δράση εμπλουτίζεται με χρήση πολυμέσων, δηλαδή ηχογραφημένα και βιντεοσκοπημένα αποσπάσματα και πολλή μουσική. H ιδέα, επιλογή και επιμέλεια των κειμένων είναι του Μανόλη Σαββίδη, η δε σκηνοθέτις Μέμη Σπυράτου αφιερώνει την παράσταση στον Γ. Π. Σαββίδη. Τα κείμενα είναι του K. Π. Καβάφη. Ακούμε την ένσταση: «Πηγαίνετε πρώτα να δείτε την παράσταση και μετά λέτε τις εντυπώσεις, κάνετε την κριτική σας». Ορθόν, αλλά υπάρχει και ένας ανασταλτικός παράγων, όπως περιγράφεται, ότι «με την παράσταση αυτή πειραματιζόμαστε ως προς τον βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο οι σημερινές ιδέες, οι ανθρώπινες σχέσεις και οι καταστάσεις μπορούν να εκφρασθούν, να εφαρμοσθούν στον καβαφικό λόγο». Ομως, ο ίδιος ο ποιητής έχει δώσει αυστηρή σκηνοθετική γραμμή στο «Οσο μπορείς»! «Και αν δεν μπορής να κάμης την ζωή σου όπως την θέλεις/ τούτο προσπάθησε τουλάχιστον/ όσο μπορείς: μην την εξευτελίζης/ μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες». Ας μην πούμε και παρακάτω, διαβάστε το ποίημα…
Εάν αυτός είναι ένας τρόπος για να προσεγγίσουν οι νέοι την καβαφική ποίηση, αν δεν φθάνει το βιβλίο, και η φωνή του Γ. Π. Σαββίδη, η παράσταση «θα ‘ναι μια κάποια λύση». Βαραίνει τη μνήμη η πρόσφατη επίσκεψη στο σπίτι του Ποιητή, στην Αλεξάνδρεια. H, ώς εκείνη τη στιγμή, λαλίστατη και χαμογελαστή συντροφιά, μπαίνοντας μέσα στα δωμάτια που περπάτησε ο ποιητής, σκύβοντας από το παράθυρο που έσκυβε, σιώπησε. Ολοι κλείστηκαν στις σκέψεις τους. Και οι φωτογραφίες ακόμη έδειξαν σοβαρά, αγέλαστα πρόσωπα. Να ‘ταν η σκιά του; Το πέρασμά του που σάλευε την άσπρη παλιομοδίτικη κουρτίνα στο παράθυρο; H Λίζη Καλλιγά, διαβάζοντας την ανταπόκριση στο «Σημειωματάριο», έστειλε φωτογραφίες δικές της από το ίδιο το παράθυρο.
Πραγματικά, οποιοδήποτε αφιέρωμα θα μπορούσε να ακυρωθεί, εάν η προσέγγιση δεν είναι η πρέπουσα. Αλλά τα νέα παιδιά, οι νέοι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να πειραματίζονται, ειδικά στο θέατρο. Αλλιώς «την μια μονότονην ημέραν άλλη μονότονη, απαράλλακτη, ακολουθεί». Και είναι και η τηλεόραση και τα «ριάλιτι» και τα «πολύ την Κυριακή» που καταντούν «το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζη». «Είπες: «Θα πάγω»»…