Ασφαλώς για όλες τις καταστάσεις ισχύει η λαϊκή θυμοσοφία πως… «υπάρχουν και χειρότερα». «Χειρότερα», ακόμη και στην περίπτωση του θανάτου, που εκ των πραγμάτων είναι ό,τι το «χειρότερο» μπορεί να συμβεί σε ανθρώπινο επίπεδο, όπως απέδειξε πριν από λίγες μέρες το «αντιφατικό», από τη μια η Ελλάδα να θρηνεί την απώλεια ενός νέου Ικαρου που έπεσε κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων του, και από την άλλη να εκφράζεται η διάχυτη «ανακούφιση» (πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά ακόμη και σε επίπεδο πρωτοσέλιδων τίτλων…) για το ότι «απεφεύχθη το χειρότερο». Πως, δηλαδή, η εναέρια φονική εμπλοκή στο Αιγαίο δεν οδήγησε σε «μεγάλη κρίση» τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενδεχομένως ακόμη και σε θερμό επεισόδιο. Προ μιας τέτοιας επικίνδυνης και με απρόβλεπτες προοπτικές εξέλιξης, ακούστηκαν λογικές οι θετικές κρίσεις, που διατυπώθηκαν για το γεγονός ότι τα γενικά επιτελεία και οι κυβερνήσεις των δύο χωρών κινήθηκαν προς την ίδια κατεύθυνση διαχείρισης της κρίσεως, σε μια προσπάθεια να μην υπάρξει κλιμάκωση της μεγάλης έντασης που απειλούνταν να υπάρξει…
Στο χαμήλωμα των τόνων, συνέβαλε αναμφίβολα (όσο «πεζό» και αν ακούγεται) και το γεγονός ότι μπαίνουμε ήδη στην τουριστική περίοδο, και οι δύο χώρες προσδοκούν σημαντικά οφέλη από την τουριστική βιομηχανία τους, όπως καταδεικνύει και η περίπου πάγια τακτική τους τα τελευταία χρόνια να συμφωνούν στην τήρηση «μορατόριουμ» στο Αιγαίο κατά την κρίσιμη θερινή περίοδο. Το «συμβάν», όμως, αυτό καθ’ αυτό αποτελεί σοβαρότατη εξέλιξη στις ευαίσθητες ελληνοτουρκικές σχέσεις, και αυτό είναι πλέον ή βέβαιο ότι θα φανεί στο άμεσο μέλλον, όταν η Αγκυρα θα θελήσει (όπως πάντα κάνει…) να «κεφαλαιοποιήσει» τις επιπτώσεις αυτής της κρίσης, εκμεταλλευόμενη τους «πόντους» που κέρδισε από αυτήν…
Το ότι «πέρασε», τελικά, του Τούρκου πιλότου να μην παραληφθεί -από το εμπορικό σκάφος που τον περισυνέλλεξε μετά την εγκατάλειψη του αεροσκάφους του- από τα ελληνικά σωστικά συνεργεία που έφθασαν πρώτα επιτόπου, αλλά από το τουρκικό σωστικό ελικόπτερο (ύστερα από «υποχώρηση» της ελληνικής πλευράς, προφανώς κατόπιν οδηγιών από το «κέντρο») χαρακτηρίστηκε από αρκετούς σχολιαστές και αναλυτές ως «θετική εξέλιξη» για την αποφυγή κλιμάκωσης της κρίσεως. Και όντως, η υποχωρητικότητα της ελληνικής πλευράς σε αυτό απέβλεπε.
Εχει, όμως, κανείς την παραμικρή αμφιβολία πως «εν ευθέτω χρόνω» και σε επίπεδα διπλωματικά (χωρίς αυτό να αποκλείει και τα «πρακτικά» επίπεδα δράσης…) η Αγκυρα θα εκμεταλλευθεί το συμβάν της διάσωσης του Τούρκου πιλότου στο Αιγαίο από τουρκικές σωστικές δυνάμεις -και μάλιστα χωρίς αντίδραση της Ελλάδος- ως «προηγούμενο» που θα συνηγορεί υπέρ της άποψής της ότι την ευθύνη για την έρευνα και διάσωση στο FIR Αθηνών ΔΕΝ την έχει αποκλειστικά η Ελλάδα, όπως εμείς επιμένουμε να υποστηρίζουμε, παρά το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε τον Οκτώβριο του 2004, σε διάσκεψη του ICAO, να αλλάξουν οι διεθνείς συμβάσεις εις βάρος των εθνικών μας συμφερόντων;
Το παρελθον διδασκει…
Οι Τούρκοι έχουν αποδείξει πως τις όποιες υποχωρήσεις κάνει η Ελλάδα (είτε ως εκδήλωση «καλής πρόθεσης» και «φιλικής χειρονομίας» είτε στη λογική «να αποφευχθεί μείζων κλιμάκωση» κάποιας εν εξελίξει κρίσεως) ξέρουν πολύ καλά να τις κεφαλαιοποιούν ως «κεκτημένο», όσο μικρό και αν φαίνεται, πάνω στο οποίο «πατούν» για να κάνουν το επόμενο βήμα αμφισβήτησης προς την Ελλάδα και εγγραφής υποθηκών για τις επιδιώξεις τους στο Αιγαίο – και όχι μόνο…
Ας σκεφθούμε τι θα είχε συμβεί την περασμένη Τρίτη (ή τι πρόκειται να συμβεί την οποτεδήποτε «επόμενη Τρίτη»…) αν ο Τούρκος πιλότος δεν είχε περισυλλεγεί από το ξένο εμπορικό σκάφος, αλλά είχε παραμείνει στη θάλασσα και έφθαναν σχεδόν ταυτόχρονα από πάνω του για να τον διασώσουν και περισυλλέξουν ένα ελληνικό και ένα τουρκικό «σούπερ Πούμα», το καθένα από τα οποία θα διεκδικούσε το «εθνικό δικαίωμα διάσωσης»!
Αυτό που πρέπει να μας προβληματίσει είναι το γεγονός ότι μετά την όποια, μικρή ή μεγάλη, κρίση στο Αιγαίο (και ξαναλέμε: όχι μόνο…) κερδισμένη και επί της ουσίας και σε «πόντους» βγαίνει πάντα η Τουρκία που δεν εμφανίζεται διατεθειμένη (γιατί είναι εκτός στρατηγικού σχεδιασμού της) να ανταποκριθεί στις χειρονομίες «καλής θέλησης», που κάθε τόσο κάνει η Ελλάδα, άσχετα με το ποια κυβέρνηση βρίσκεται στην εξουσία και τις εκδηλώνει. (Υπ’ αυτήν την έννοια, αποτελεί πολιτικό καιροσκοπισμό και προκλητική υποτίμηση της νοημοσύνης, αλλά και της μνήμης της ελληνικής κοινωνίας, η «έκρηξη» με αφορμή τη σύγκρουση των δύο μαχητικών, πως «η σημερινή κυβέρνηση με την πολιτική της που κινείται μεταξύ υποχωρητικότητας και έντασης, θα μας πάει σε μικρότερα ή μεγαλύτερα επεισόδια που θα μεγαλώσουν την ένταση στην περιοχή του Αιγαίου…»!)
Το αρνητικό και άκρως επικίνδυνο στη σημερινή συγκυρία είναι πως η κατάσταση στο εσωτερικό της γείτονος χώρας, τα οικονομικά προβλήματα που μεγεθύνονται, η σύγκρουση ισλαμιστών και κοσμικών, οι αρνητικές εξελίξεις (με αμερικανική, μάλιστα, παρέμβαση…) σε ό,τι αφορά το κουρδικό ζήτημα, οι όλο και διευρυνόμενες προοπτικές να «κολλήσει» η ενταξιακή πορεία της χώρας στην E.E., συνιστούν δυσοίωνες παραμέτρους για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πάντα όταν αντιμετώπιζε προβλήματα στο εσωτερικό, το τουρκικό κατεστημένο έκανε… εξαγωγή εντάσεων, κατά κανόνα προς την πλευρά της Ελλάδος. Και πέραν του «συμβάντος της περασμένης Τρίτης, όλες οι κινήσεις και οι δραστηριότητες της Αγκυρας δείχνουν τον τελευταίο καιρό να κινείται πάλι στην ίδια κατεύθυνση και με την ίδια «λογική»…
Ζοφερες οι προοπτικες
Στριμωγμένο, υπό μία έννοια, το τουρκικό κατεστημένο από τις πιέσεις που δέχεται από την E.E. να εναρμονίσει (και όχι μόνο το θέμα του Κυπριακού) τις πολιτικές του προς το ευρωπαϊκό ζητούμενο και αντιλαμβανόμενο πως για να έχει ελπίδες να υλοποιηθούν, κάποια στιγμή, οι όποιες προοπτικές ένταξης στην Ευρώπη θα υποχρεωθεί να προβεί σε αναδιπλώσεις, υποχωρήσεις και διαπραγμάτευση επί ζητημάτων που το ίδιο θεωρεί «αδιαπραγμάτευτα», φροντίζει από τώρα… να συντηρεί εμφατικά τις διεκδικήσεις του στο Αιγαίο, να δημιουργεί όσο το δυνατόν περισσότερα «τετελεσμένα», έτσι ώστε αν κάποτε αναγκαστεί να κάτσει σε ένα τραπέζι για διάλογο και διαπραγματεύσεις, να διαθέτει «απόθεμα» από το οποίο θα κάνει τις λιγότερες δυνατές «υποχωρήσεις», για να εμφανισθεί διαλλακτικό και «ευρωπαϊκά πρόθυμο»… Αν, πάλι, αυτή η στιγμή δεν έρθει ποτέ, θα… μείνει με τα όσα κέρδισε!
Οσο θα διατηρείται αυτό το κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις (με προβλέψιμη όχι μόνο την αδιαλλαξία αλλά και την κλιμάκωση της έντασης από πλευράς Αγκυρας…) οι κίνδυνοι «συμβάντων» στο Αιγαίο σαν αυτό της περασμένης Τρίτης θα παραμείνουν υψηλοί (έστω… εκτός τουριστικής σεζόν!) και το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου που θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη κρίση πολύ πιθανό, που για να αποφευχθεί θα πρέπει η Ελλάδα να κάνει αυτή υποχωρήσεις και να επιδεικνύει «σώφρονα στάση» και «καλή θέληση», υποχωρήσεις που θα εκλαμβάνει ως «κεκτημένο» η Αγκυρα και πάει λέγοντας…
Στο σημείο που βρισκόμαστε κρίνεται ζωτικής σημασίας για τα εθνικά μας συμφέροντα μια εξ αρχής αναπροσαρμογή της πολιτικής που ακολουθούμε όλα τα τελευταία χρόνια, με ελάχιστες και όχι ουσιώδεις αλλαγές από κυβέρνηση σε κυβέρνηση. Οι συνεχείς «χειρονομίες» μας και το πολύ συνεσταλμένο και ευγενικό των αντιδράσεών μας σε κάθε κλιμακούμενη διεκδίκηση της Τουρκίας φάνηκε πως δεν αρκεί. H επιλογή μας να υποστηρίζουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της γείτονος, με την εκτίμηση ότι οι σχέσεις μας αναγκαστικά θα «συγκλίνουν» στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, δεν στερείται λογικής και προοπτικής, αλλά από μόνη της δεν αρκεί.
Το γεγονός ότι η Αγκυρα όχι μόνο δεν αντιδρά ανάλογα με τα δικά μας ανοίγματα, αλλά και «τσιγκλάει» κάθε τόσο, επιβάλλει οι προκαλούμενες εντάσεις να τίθενται από την πλευρά μας στα ευρωπαϊκά και συμμαχικά φόρα, και μάλιστα κατά τρόπο πιεστικό και «απαιτητικό» προς τους εταίρους μας να τοποθετηθούν επίσημα και δημόσια. Παράλληλα, να εκπονηθεί μια διακομματική εθνική πολιτική (με τις δεδομένες θέσεις -πέραν των επικοινωνιακών πυροτεχνημάτων- των δύο κομμάτων εξουσίας, δεν φαντάζει τόσο ανέφικτο…) που να αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα (και «προϋπολογισμό» κερδών – ζημιών) το ενδεχόμενο να «σύρουμε» εμείς με κάποιον τρόπο την Αγκυρα σε λύσεις με βάση το διεθνές δίκαιο. Το να αδρανούμε στο διηνεκές για να μη διακινδυνεύσουμε «μείζονα κρίση», χάνοντας όμως κάθε λίγο και λιγάκι από έναν «πόλεμο» που αποφεύγουμε (και δεν μπορούμε και δεν πρέπει…) να κάνουμε, δεν έχει νόημα…