Χίλια τέσσερα άτομα εκτελέσθηκαν στις ΗΠΑ μετά το 1976, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο επανανομιμοποίησε τη θανατική ποινή. Από την άλλη πλευρά, 120 άτομα που βρίσκονταν στις πτέρυγες μελλοθανάτων αποδείχθηκαν αθώοι. Δηλαδή, το ποσοστό αποτυχίας σε ό,τι αφορά την εσχάτη των ποινών είναι ένα προς εννιά. Τι άλλο επιχείρημα χρειάζεται για να καταργηθεί η θανατική ποινή; «Αν το δικαστικό σύστημα των ΗΠΑ ήταν αεροπορική εταιρεία, της οποίας ένα στα εννιά αεροπλάνα έπεφτε», έγραψε κάποτε ο Εκόνομιστ, «τότε οι ομοσπονδιακές αρχές σίγουρα θα της είχαν πάρει την άδεια».
Κάθε φορά που στην επικαιρότητα κυριαρχεί κάποιο ειδεχθές έγκλημα, όπως η πενταπλή δολοφονία του Αγρινίου ή ο βιασμός ανηλίκων από τον 21χρονο στη Νίκαια, πολλοί νοσταλγούν τον «παλιό καιρό», τότε που «εγκληματίες-κτήνη σαν κι αυτούς» πήγαιναν στην κρεμάλα. Χθες, στα πρωινά τηλεπαράθυρα ακούστηκαν οι πρώτες φωνές υπέρ της θανατικής ποινής.
Ευτυχώς, σε θεσμικό επίπεδο ουδείς θέτει θέμα επαναφοράς της θανατικής ποινής, αλλά η αύξηση της εγκληματικότητας πιθανώς να δημιουργούσε τις πολιτικές προϋποθέσεις για λαϊκιστική προσέγγιση του θέματος. Η θανατική ποινή θεωρείται από κάποιους ως αντίδοτο στην εγκληματικότητα και αυτό γιατί δεν είναι επαρκώς κατανοητός ο ρόλος της δικαιοσύνης, όπως διαμορφώθηκε στην ιστορία – δηλαδή έπειτα από πολλές δοκιμασίες και λάθη.
Η κατάργηση της «γκιλοτίνας» δεν ήταν απλώς ζήτημα ευσπλαχνίας προς κάποια άτομα που έκαναν ειδεχθή εγκλήματα, αλλά:
1. Η θανατική ποινή δεν είναι αποτελεσματική στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Από τις δυτικές χώρες μόνο 38 από τις 50 Πολιτείες των ΗΠΑ διατηρούν αυτή την απάνθρωπη πρακτική. Κι όμως, παρά τη θανατική ποινή, οι ΗΠΑ διατηρούν με μεγάλη διαφορά τα πρωτεία των ανθρωποκτονιών. Στις ΗΠΑ γίνονται 6,36 εγκλήματα ανά 100.000 ανθρώπους, ενώ στη Βρετανία 1,45. Αλλά και μέσα στις ΗΠΑ οι διαφορές που παρουσιάζονται είναι σημαντικές. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι ανθρωποκτονίες στις Πολιτείες που διατηρούν τη θανατική ποινή είναι από 48% – 102% περισσότερες από τις ανθρωποκτονίες που γίνονται σε Πολιτείες οι οποίες έχουν καταργήσει την εσχάτη των ποινών. Και δεν είναι θέμα γεωγραφίας. Ακόμη και Πολιτείες που συνορεύουν έχουν σημαντικές διαφορές. Στην Αϊοβα, όπου έχει καταργηθεί η θανατική ποινή, γίνεται μία ανθρωποκτονία ανά 100.000 κατοίκους, στο διπλανό Μισούρι όπου ισχύει η εσχάτη των ποινών γίνονται 7 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους.
Αλλά και διαχρονικά, τα στοιχεία συνηγορούν ότι η θανατική ποινή δεν βοηθάει στην καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Από το 1995, στις Πολιτείες όπου εφαρμόζεται η θανατική ποινή οι ανθρωποκτονίες μειώθηκαν, αλλά εξίσου (και σε κάποιες περιπτώσεις περισσότερο) μειώθηκαν οι ανθρωποκτονίες στις Πολιτείες που την έχουν καταργήσει.
2. Καμιά ανθρώπινη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης και της απονομής δικαιοσύνης, δεν είναι αλάνθαστη. Σε έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ αποδείχτηκε ότι στο 68% των περιπτώσεων που επεβλήθη η θανατική ποινή υπήρξαν δικαστικά λάθη. Μετά τον θάλαμο αερίων, ουδέν «συγγνώμη» αναγνωρίζεται.
3. Υπάρχει μεγάλη σχέση μεταξύ της οικονομικής κατάστασης των κατηγορουμένων και της επιβολής της εσχάτης των ποινών. Το 90% των 3.500 θανατοποινιτών που περιμένουν την εκτέλεση στις ΗΠΑ είναι άποροι και δεν είχαν τα απαιτούμενα χρήματα για ευπρεπείς υπηρεσίες συνηγόρου, κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες δικαστικής πλάνης.
4. (και κυριότερο) H δικαιοσύνη έχει και παιδαγωγικό ρόλο στην κοινωνία. Μια πολιτεία δεν μπορεί να διδάσκει ως υπέρτατη αξία την ανθρώπινη ζωή και ταυτόχρονα να σκοτώνει, έστω και υπό τον μανδύα της δικαιοσύνης. H σύγχρονη κοινωνία αντιλαμβάνεται την ποινή ως διαδικασία σωφρονισμού ενός μέλους της και όχι ως τιμωρία για το έγκλημα…