Εχοντας από την αρχή θέσει ως κεντρικό στόχο της να επαναφέρει στην ατζέντα το ζήτημα της ευρωπαϊκής συνταγματικής συνθήκης, η γερμανική προεδρία επιχειρεί εν όψει της συνόδου κορυφής του Ιουνίου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μιας συμφωνίας των «27» αφ’ ενός για τη σπονδυλική στήλη της συνθήκης και αφ’ ετέρου για τη διαδικασία κύρωσής της. Η δήλωση Μέρκελ στην Πορτογαλία είναι ο τελευταίος κρίκος μιας αλυσίδας πολιτικών παρεμβάσεών της προς αυτήν την κατεύθυνση.
Το κλίμα, ωστόσο, δεν είναι ευνοϊκό. Οι αντιθέσεις έχουν αναβιώσει. Η «νέα Ευρώπη» του Ράμσφελντ, μάλιστα, προβάλλει αντιστάσεις στην ίδια την ανάγκη ύπαρξης Ευρωσυντάγματος. Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, όπως η Πολωνία και η Τσεχία, υπό την ηγεσία της Βρετανίας προσπαθούν να τορπιλίσουν τη θεσμική αναβάθμιση της Ενωσης. Εξ ου και στη Διακήρυξη του Βερολίνου για τα 50χρονα δεν υπάρχει καμία αναφορά στον όρο.
Η συζήτηση για το Ευρωσύνταγμα συνδέεται με τη διεύρυνση. Οχι μόνο θεσμικά (καθορισμός αριθμού ψήφων ανά χώρα-μέλος), αλλά κυρίως πολιτικά. Εστω και με μεγάλη καθυστέρηση, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες συνειδητοποιούν ότι η πολιτική της «εύκολης διεύρυνσης», με τη διαδικασία εμβάθυνσης στάσιμη, τείνει να μετατρέψει την Ε.Ε. σε ένα πλαδαρό και δυσκίνητο μόρφωμα.
Αρκετοί αποδίδουν τη σημερινή κρίση στο αρνητικό αποτέλεσμα των δύο δημοψηφισμάτων. Στην πραγματικότητα, όμως, οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί τίναξαν στον αέρα έναν ιδεολογικά μονόπλευρο συμβιβασμό των 25 κυβερνήσεων. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους, όσοι ψήφισαν «όχι» είναι υπέρμαχοι της ενοποίησης. Η στάση τους ήταν περισσότερο εσωτερική πολιτική αντίδραση, μία αμφισβήτηση τόσο της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης αντίληψης όσο και της «εύκολης διεύρυνσης».
Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα αποφάσισε προσφάτως το αυτονόητο. Δηλαδή, ότι η ένταξη νέων χωρών δεν πρέπει να εξαρτάται μόνο από την εκ μέρους τους εκπλήρωση των κριτηρίων, αλλά και την ικανότητα της Ε.Ε. να τις απορροφήσει. Η Ευρώπη δεν έχει ανάγκη το απορριφθέν Ευρωσύνταγμα. Εχει ζωτική ανάγκη τη θεσμική αναβάθμισή της στη βάση ενός ενοποιητικού πολιτικού οράματος. Το υπόβαθρο υπάρχει. Παρά τις διαφορές σε πολλά θέματα, στους κόλπους της έχει σφυρηλατηθεί ένα πρόπλασμα κοινής ταυτότητας, η συνείδηση μιας κοινής προοπτικής.
Είναι ακριβώς αυτό το πολύτιμο κεκτημένο που, παρά τις κατά καιρούς παλινδρομήσεις, προσδίδει σταθερότητα στο ενοποιητικό εγχείρημα. Και είναι ακριβώς αυτή η αίσθηση του κοινού παρονομαστή και της σταθερότητας, που κατέστησε και για έναν ευρωπαϊστή θεμιτή επιλογή την απόρριψη του Ευρωσυντάγματος. Οι πολίτες υποστηρίζουν την ενοποίηση, αλλά νιώθουν αποξενωμένοι από τους κοινοτικούς θεσμούς.
Οι κυβερνήσεις είναι κατά κανόνα εγκλωβισμένες σ’ έναν κοντόθωρρο εθνοκεντρισμό και σε μία διστακτικότητα όσον φορά την πολιτική χειραφέτηση. Το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπορεί να επιτευχθεί μόνο συναινετικά και με τη μέθοδο των διαδοχικών προσεγγίσεων δεν σημαίνει καθόλου ότι τον ρυθμό πρέπει να δίνει η λιγότερο πρόθυμη χώρα-μέλος. Την σκυτάλη πρέπει να πάρουν οι εταίροι, που έχουν τη βούληση να κάνουν βήματα μπροστά, λειτουργώντας εκ των πραγμάτων σαν ατμομηχανή.