Θα παρακολουθήσατε ασφαλώς και σεις στην τηλεόραση χιλιάδες διαδηλωτές με ζωηρά χαρούμενα χρώματα και κόκκινες σημαίες σε φόντο καταπράσινων λιβαδιών, να πολιορκούν το πολυτελές ξενοδοχείο της βόρειας Γερμανίας, όπου συνεδρίαζαν οι «G8», οι ηγέτες των οκτώ πλουσιοτέρων χωρών του πλανήτη. Δεν είχαμε σφοδρές συγκρούσεις με την αστυνομία όπως σε προηγούμενες ανάλογες περιπτώσεις. Ως χθες τουλάχιστον. Ετσι, τα μακρινά τηλεοπτικά πλάνα που αγκάλιαζαν ολόκληρο το μέτωπο των διαδηλωτών, ήσαν μεγαλοπρεπή, νεανικά, χαρούμενα και αισιόδοξα. Τα τελευταία χρόνια έχει πλέον καθιερωθεί αυτό το ετήσιο πολύχρωμο πανηγύρι, όπου συγκεντρώνονται νέοι και νέες από πολλές χώρες σε μια «διεθνοποιημένη» ή «παγκοσμιοποιημένη» διαμαρτυρία. Κατά του τρόπου που μας διοικούν οι ισχυροί, σε πλανητική πλέον κλίμακα. Εχουμε πράγματι πολλά να τους πούμε και να τους καταμαρτυρήσουμε.
Τα συνθήματα
Τα κεντρικά συνθήματα στρέφονται κατά της παγκοσμιοποίησης και κατά της μόλυνσης της ατμόσφαιρας από εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου και απειλεί με βιβλική καταστροφή ολόκληρο τον πλανήτη. Μεγάλοι οι κίνδυνοι και αγαθός ο σκοπός των διαδηλωτών.
Αλλά τι ακριβώς σημαίνουν αυτά τα δύο συνθήματα; Σε ποια μέτρα κατά των κινδύνων παραπέμπουν, ποιοι θα τα αποφασίσουν και με ποια μέσα θα τα εφαρμόσουν;
Στην περίπτωση της μόλυνσης και του φαινομένου του θερμοκηπίου οι απαντήσεις φαίνονται εύκολες και έχουν δοθεί από διεθνείς οργανισμούς και από διεθνούς φήμης επιστήμονες: Να μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε πλανητική κλίμακα, όπως προβλέπει το πρωτόκολλο του Κιότο. Ηταν ένα από τα κεντρικά θέματα συζήτησης και αντιπαράθεσης στη σύνοδο των «G8».
Ας πούμε γενικά τι σημαίνει περιορισμός των εκπομπών: καταναλώνουμε, σε πλανητική επίσης κλίμακα λιγότερο κάρβουνο πετρέλαιο και φυσικό αέριο και άρα λιγότερη ενέργεια. Να μάθουμε να ζούμε με λιγότερη ενέργεια και πιθανότατα πολύ ακριβότερη.
Ας μην αναφερθούμε στις συνέπειες αυτών των περιορισμών στα μεγάλα θέματα: Στην οικονομική υποδομή κάθε χώρας στην απασχόληση, στους όρους ανταγωνισμού, στον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των χωρών κ.ά. Ας σκεφθούμε μόνο τι σημαίνει και ποιες επιπτώσεις θα έχει η λιγότερη και ακριβότερη ενέργεια στην καθημερινή μας ζωή. Και ας ρωτήσουμε με ειλικρίνεια τον εαυτό μας.
Είμαστε διατεθειμένοι να ζήσουμε αδιαμαρτύρητα με λιγότερη και ακριβότερη ενέργεια, ίσως και με πολύ μεγαλύτερη ανεργία; Να προσαρμόσουμε σε αυτόν τον περιορισμό άπειρες καθημερινές συνήθειες και τρόπους ζωής; ΄Η θα χρειασθεί, πάλι σε πλανητική κλίμακα, ένα ενιαίο και απροκάλυπτα δικτατορικό καθεστώς για να επιβάλει, πάντοτε για το «καλό μας», με τη βία αυτά τα περιοριστικά μέτρα;
Θα πουν μερικοί ότι υπάρχει απλούστερος και δημοκρατικότερος τρόπος καταναγκασμού: Αρκεί να μειωθεί κεντρικά η παραγωγή κάρβουνου, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Είναι σχετικά ευκολότερο. Αυτόματα τότε ο καταναγκασμός διαχέεται στην αγορά και στην καθημερινή μας ζωή με τη «δημοκρατική» μορφή των τιμών της ενέργειας, δηλαδή με κραυγαλέες και εκρηκτικές ανισότητες.
Θα πουν άλλοι ότι μπορούμε να αντικαταστήσουμε τη βρώμικη ενέργεια με «καθαρή» από εναλλακτικές και βιώσιμες πηγές. Για την ώρα είναι μια ευχή που δεν λύνει το πρόβλημα. Σε όλη την ιστορία η ανθρωπότητα έλυνε τα αδιέξοδα προβλήματά της με μέσα που είχε στη διάθεσή της, συνήθως με τον πόλεμο και την κατάκτηση. Τώρα μπορούμε πράγματι να είμαστε περισσότερο αισιόδοξοι. Εχουμε στη διάθεσή μας ελπίδες από την καλπάζουσα επιστήμη και τεχνολογία. Αλλά μόνο ελπίδες.
Θα έχετε παρατηρήσει ότι χρησιμοποίησα αρκετές φορές τη στερεότυπη φράση «σε πλανητική κλίμακα». Η μόλυνση της ατμόσφαιρας και το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι πλανητικό και «παγκοσμιοποιημένο» πρόβλημα με πλανητικές και παγκόσμιες συνέπειες. Βλέπετε, πρώτα «παγκοσμιοποιούνται» τα προβλήματα και οι ανάγκες και μετά έρχεται η «παγκοσμιοποίηση» με τη βεβαιότητα ή την ψευδαίσθηση ότι θα τα ρυθμίσει.
Είναι ένα δύσκολο και σύνθετο πρόβλημα και νομίζω ότι δικαιολογημένα οι «G8» είναι διστακτικοί και διχασμένοι.
«Κάτω η «παγκοσμιοποίηση»»
Είναι ακόμη πιο δύσκολο να αποσαφηνισθεί τι σημαίνει αυτό το σύνθημα, γιατί δεν έχει ορατό στόχο. Γιατί η «παγκοσμιοποίηση» δεν είναι ορατή όπως το καπιταλιστικό καθεστώς που χονδρικά ταυτίζεται με την ιδιοκτησία, δηλαδή ένα νομικό θεσμό και νομίζαμε κάποτε ότι καταργώντας διά νόμου την ιδιοκτησία θα καταργούσαμε τη βάση του καπιταλισμού! Η «παγκοσμιοποίηση» στο σημερινό στάδιο είναι κάτι που ξεπερνάει χωρίς να τα καταργεί, την ιδιοκτησία και τον καπιταλισμό. Διαχέεται σε άπειρες καθημερινές πράξεις, επίσης σε πλανητική κλίμακα που και αυτές έχουν εισχωρήσει βαθιά στην καθημερινή μας ζωή. Αν π.χ. μας προσφέρεται βαμβάκι από την Κίνα στο ένα τέταρτο της τιμής από το δικό μας τι θα πρέπει να κάνουμε για να μείνουμε πιστοί στο σύνθημα «κάτω η παγκοσμιοποίηση»; Να επιμένουμε στο δικό μας ακριβό βαμβάκι; Και ποιον νομίζετε ότι θα πείσουμε, ούτε καν τους βαμβακοπαραγωγούς.
Με τέτοιες πράξεις, απλές ή πολύ σύνθετες εκδηλώνεται η «παγκοσμιοποίηση». Πώς λοιπόν θα την καταπολεμήσεις, απευθύνοντας μάλιστα το αίτημα σε ηγέτες και αφελώς νομίζοντας ότι εξαρτάται από αυτούς.
Η «παγκοσμιοποίηση», τουλάχιστον ως δυναμική τάση, δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Στο προοίμιο του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» (γράφτηκε στα μισά του 19ου αιώνα), ο Κάρολος Μαρξ περιγράφει με ακρίβεια τη συνεχή μεγέθυνση της καπιταλιστικής αγοράς ως το έσχατο όριό της, την παγκόσμια αγορά. Περιγράφει το φαινόμενο με μόλις αποκρυπτόμενο ενθουσιασμό και για την τεράστια δυναμική του, αλλά και με την ελπίδα ότι η κοινωνικότητα της αγοράς θα έρθει σε μοιραία σύγκρουση με την ατομικότητα και τον εγωισμό του καπιταλισμού και θα οδηγήσει στην πτώση του. Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι, ο καπιταλισμός έδειξε μεγαλύτερη αντοχή απ’ ό,τι περίμεναν οι εχθροί του. Αλλά και η πτώση του, δηλαδή η αντικατάσταση της ατομικής ιδιοκτησίας με την πολύ χειρότερή της κρατική, οδήγησε σε απίθανη τραγωδία.
Πολλοί νομίζουν ότι η «παγκοσμιοποίηση» είναι ένα είδος διεθνούς συνωμοσίας και γι’ αυτό απευθύνουν τη διαμαρτυρία τους στους «G8» νομίζοντας απλοϊκά ότι αυτοί είναι οι κεντρικοί συνωμότες. Είναι μια δυναμική εξέλιξη του καπιταλισμού, τόσο φυσική όσο και το νερό που τρέχει στην κοίτη ενός ποταμού.
Δέσμιοι του πολιτισμού μας
Ο κ. Μ. Δεκλερής (άφησε εποχή ως πρόεδρος του Ε΄ τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, του επιλεγομένου περιβαλλοντικού), μιλώντας την περασμένη Κυριακή στη Σύρο για τα ειδικά χωροταξικά σχέδια στα νησιά του Αιγαίου, σ’ αυτήν τη μικρή και όμορφη γωνιά της «παγκοσμιοποίησης» και των «παγκοσμιοποιημένων προβλημάτων είπε κάπου: Δυστυχώς, είμαστε δέσμιοι του πολιτισμού μας!
Ο πολιτισμός μας στηρίχθηκε στον καπιταλισμό, στην ιδιοκτησία, στο κέρδος, στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στη συνεχώς και μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας και άλλων φυσικών πόρων. Και έτσι ανακηρύχθηκε. Αυτός είναι ο πολιτισμός μας και το κόστος του συχνά υπερβαίνει ή ακυρώνει την ωφέλεια που έχουμε. Είναι ίσως αδιέξοδο, αλλά δεν αίρεται με την κατάργηση του πολιτισμού.