Η ιστορία παθιάζει και διχάζει αυτήν τη χώρα. Σημαίνον κυβερνητικό στέλεχος εξομολογείτο τις προάλλες πως «το σχολικό βιβλίο της Ιστορίας μάς έχει κοστίσει πολύ περισσότερο από τα ομόλογα». Κάθε μέρα βρίσκω πάνω στο γραφείο μου επιστολές, ειδημόνων και μη, για το αν έκανε καλά ο Ελευθέριος Βενιζέλος να στείλει τα ελληνικά στρατεύματα στη Σμύρνη, το 1919. Συχνά συναντώ νέα παιδιά που ρωτάνε με αγωνία «τι ακριβώς συνέβη με την Κύπρο το 1974;». Ολα αυτά δείχνουν πως ο Ελληνας έχει μια παθιασμένη σχέση με την Ιστορία.
Γιατί είμαστε, τότε, τόσο μα τόσο φτωχοί στη μελέτη της Ιστορίας; Επισκεφθείτε ένα κεντρικό βιβλιοπωλείο και ψάξτε να βρείτε μια μεγάλη βιβλιογραφία του Τρικούπη, του Βενιζέλου ή του Μεταξά. Δεν θα βρείτε παρά αγιογραφίες, λιβέλλους, αποσπασματικές μελέτες πανεπιστημιακών. Σε κανένα ράφι δεν θα βρείτε το αυτονόητο για κάθε μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα: ένα εύπεπτο αλλά «βαρύ» βιβλίο για τον Κλεμανσώ ή τον Τσώρτσιλ.
Εχω πολλές φορές ακούσει το κλισέ «μα, είναι πολύ φρέσκα ακόμη τα πράγματα». Μα αυτήν η φράση δείχνει ακριβώς την πολιτική μας ανωριμότητα. Πόσοι αιώνες πρέπει να περάσουν για να συζητήσουμε ψύχραιμα, αλλά ωμά τα τραγικά λάθη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου τα οποία πλήρωσε ακριβά και η Κύπρος αλλά και η ελλαδική πολιτική ζωή; Πόσες δεκαετίες θα χρειασθεί να μεσολαβήσουν για να αρχίσουμε να συζητάμε όχι το τι συνέβη στην προκυμαία της Σμύρνης το 1922, αλλά το τι προηγήθηκε και το αν αποτελούσε γεωοπολιτική γκάφα του Βενιζέλου ή όχι.
Μεγαλώσαμε δυστυχώς στην περίοδο της μεταπολίτευσης με τα ευκολοχώνευτα κλισέ μιας ψευδοαριστερής και ξενόφοβης διανόησης που δεν επέτρεπε στην «άλλη» άποψη να εκφρασθεί καν. Το κλισέ βασίλευε και προστάτευε με μια ιδιότυπη ασυλία ιστορικά πρόσωπα και «επεισόδια».
Οταν συνδυάζεις το πάθος με την άγνοια δεν έχεις συνήθως το καλύτερο μείγμα ιστορικής γνώσης και κρίσης. Αν μάλιστα προσθέσουμε στο σκηνικό και το περίφημο Εργαστήριο Πιστοποίησης Πατριωτισμού, τότε τα πράγματα περιπλέκονται. Ποιο εργαστήρι; Αυτό που εδώ και χρόνια αντικατέστησε τους μηχανισμούς παροχής πιστοποιητικών φρονημάτων. Πρόκειται για όσους είναι βέβαιοι ότι κατέχουν την Αλήθεια και απαιτούν όλοι μας να παίρνουμε πιστοποιητικό πριν εκφράσουμε άποψη για την ιστορία ή θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Δεν ανήκω στη σημιτική σχολή που ήθελε να μετατρέψει τον μεσογειακό νεοέλληνα σε καλβινιστή, ορθολογιστή τυπικό Ευρωπαίο. Με αρέσει να παθιάζομαι, συγκινούμαι αδικαιολόγητα όταν βλέπω ελληνική σημαία σε νησιώτικο εξωκλήσι και δεν με πειράζει να αφήσω 2-3 λαϊκούς θρύλους ανέπαφους για να συντηρήσω τη «μεγάλη αφήγηση» που χρειάζεται κάθε χώρα για να ζει. Δεν ανέχομαι όμως καμιά συντεχνία «πατριωτών» να παίζει στη χώρα μου τον ρόλο των ακραίων ορθόδοξων Εβραίων στο Ισραήλ, να κρίνει μόνη της τι είναι επιτρεπτό και τι όχι. Και εν τέλει αυτό που αναζητώ είναι μια μορφή πατριωτισμού που δεν βασίζεται όμως ούτε σε κλισέ ούτε σε συνωμοσιολογικές κατασκευές, αλλά σε σοβαρή και ψύχραιμη μελέτη της ιστορίας.