Σε πολλά μέρη του κόσμου τα σχολικά βιβλία Ιστορίας γίνονται αφορμή αντιπαραθέσεων, λιβελλογραφημάτων και τηλεδικών. Βρίσκονται οι χώρες αυτές σε φάση εξόδου -με τους αναμενόμενους «κραδασμούς»- από μια ιστοριογραφία που αντλούσε υλικό και τεκμηριώσεις από μη αντικειμενικά έργα του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, ή είναι γιατί και οι νέες ιστορικές αλήθειες μοιάζουν να περικόπτονται από τον πέλεκυ των σκοπιμοτήτων;
Μετά την Ιστορία της Στ΄ Δημοτικού, ήρθε η σειρά της Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου. Ενα βιβλίο «προοδευτικό» (προϊόν διαγωνισμού) κι ένα βιβλίο «συντηρητικό» (με απευθείας ανάθεση) περνούν από εθνικοπατριωτικές ακτίνες Χ και ρίπτονται στην πυρά. Τα κίνητρα των αντιδικούντων δεν είναι εκπαιδευτικά αλλά πολιτικά. Πίσω από την κριτική για προχειρότητες, αβλεψίες, διδακτική ακαταλληλότητα (δύσκολη κατανόηση, ιστορική και νοηματική ασυνέχεια και ασυνέπεια) κρύβεται η απέχθεια για την ιδεολογική τους προσέγγιση στην ιστορική γνώση.
Ας μη γελιόμαστε. Εχει πάψει ποτέ στη χώρα μας ο ιδεολογικός έλεγχος της σχολικής γνώσης; Υπήρξε ποτέ σχολικό εγχειρίδιο το οποίο να γράφτηκε έξω από ιδεολογικό προσανατολισμό και εθνικές «αναγκαιότητες»; Χωρίς έστω ίχνος προκατάληψης, φανατισμού, πολιτικοκοινωνικής αγκύλωσης, θρησκευτικής επιρροής;
Ωστόσο η ιστορική παιδεία δεν είναι μόνο υπόθεση του σχολείου. Αλλά και της οικογένειας και ευρύτερα της κοινωνίας. Διότι η ιστορία λειαίνεται και εκσυγχρονίζεται, κόβεται και ράβεται ώστε να αποσιωπηθεί ό,τι ενοχλεί, εξωραΐζεται και προσαρμόζεται στις όποιες αντιλήψεις όχι μόνο σε σχολικά εγχειρίδια αλλά και σε οικογενειακές διηγήσεις, εξωσχολικά βιβλία, στον κινηματογράφο (τις χολιγουντιανές υπερπαραγωγές και τις σειρές), την τηλεόραση, το Διαδίκτυο, τη λογοτεχνία. Το σκότος, τα ψεύδη, η μυθολογία, η εξάλειψη μνήμης, οι πλαστογραφίες γύρω από γεγονότα, οι κίβδηλες ηρωοποιήσεις προσώπων είναι παλιά αρρώστια της ιστοριογραφίας. Βρίθει η ελληνική, αλλά και η διεθνής βιβλιογραφία, από έργα που ψυχαγωγούν ή τονώνουν τα εθνικιστικά αισθήματα των αναγνωστών, υπονομεύοντας την αλήθεια. Η ιστορία-προϊόν ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας ήταν πάντοτε σε μειονεκτική θέση (ως λιγότερο ελκυστική και περισσότερο «βέβηλη») απέναντι στους μύθους ή τις εξιστορήσεις ανενδοίαστων, ανεύθυνων και εξαρτημένων συγγραφέων. Η ιστορική συνείδηση, λοιπόν, κατ’ αρχάς των δασκάλων, των γονιών, και στη συνέχεια των παιδιών, διαμορφώνεται και μέσα από την ιστορία που διαχέεται στον δημόσιο χώρο. Αυτή η καθιερωμένη αντίληψη δεν αποσείεται εύκολα, δεν επιτρέπει άλλες αναγνώσεις, απωθεί ως ιερόσυλη κάθε αποκάλυψη των φενακισμών και της απάτης. Η αλήθεια γύρω από γεγονότα και πρόσωπα δεν εκτιμάται, δεν γοητεύει, ενοχλεί. Η απομυθοποίηση, η κατακρήμνιση των «ειδώλων» εξοργίζει.
Το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δώσουν τη δική τους μάχη, όχι μόνο για τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου πλαισίου συγγραφής σχολικών βιβλίων και την έξοδο από την πολιτική του ενός και μοναδικού εγχειριδίου, αλλά κυρίως για να φτιάξουν πολίτες με ανοιχτό μυαλό και κρίση.
«Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθές» έλεγε ο Διονύσιος Σολωμός. Για να γίνει αυτό κατορθωτό, πρέπει η κοινωνία να το απαιτήσει. Και θα το απαιτήσει μόνο αν οι πολίτες γίνουν προσεκτικοί και δύσπιστοι απέναντι σε παλιές και νέες βεβαιότητες.