«Πείτε μου πώς τελειώνουν όλα αυτά». Αυτή είναι η διάσημη ερώτηση που έθεσε ο στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους στον δημοσιογράφο Ρικ Ατκινσον τον Μάρτιο του 2003, την ώρα που τα αμερικανικά στρατεύματα κινούνταν για να ανατρέψουν το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν. Η ερώτηση παραμένει επίκαιρη και μετά την έκθεση που υπέβαλε ο Πετρέους στο Κογκρέσο για να εκτιμήσει τα αποτελέσματα της πρόσφατης ενίσχυσης των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ.
Το πρόβλημα είναι ότι στην απλή αυτή ερώτηση δεν υπάρχει ακόμα απάντηση. Στην κατάθεσή του, ο Πετρέους ανέφερε ότι σε τοπικό επίπεδο έχουν γίνει κάποιες ενθαρρυντικές πρόοδοι. Ομως, στο θέμα της εθνικής συμφιλίωσης, που αποτελεί σκοπό των ΗΠΑ, δεν κατάφερε να επιδείξει προόδους. Ομοίως και ο Αμερικανός πρέσβης στη Βαγδάτη Ράιαν Κρόκερ. Ερωτηθείς πώς θα είναι το μελλοντικό Ιράκ, ο Κρόκερ απάντησε «είναι ένα θέμα προς επίλυση».
Το τι σκέφτεται κανείς για το Ιράκ σήμερα είναι ώς ένα βαθμό συνέχεια του τι σκεφτόταν για το Ιράκ χθες. Η αίσθησή μου ήταν ότι ο Πετρέους και ο Κρόκερ παρουσίασαν με αρκετά ικανοποιητικό τρόπο το γιατί η Αμερική πρέπει να συνεχίσει την προσπάθεια ανοικοδόμησης του έθνους που θρυμμάτισε το 2003. Είναι εξίσου σημαντικό ότι υπέδειξαν την αρχή του τέλους της αβέβαιης αυτής αποστολής, προτείνοντας να αρχίσουν φέτος να ελαττώνονται οι αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ.
Για μια Αμερική ανυπόμονη και κουρασμένη από τον πόλεμο, αυτή είναι η σωστή στάση. Να προσπαθήσουμε να κατοχυρώσουμε ό,τι κερδίσαμε, ενώ καθιστούμε σαφές ότι ο χρόνος παραμονής μας είναι περιορισμένος.
Η κυβέρνηση Μπους θεωρεί ότι έχει περάσει ένα σημείο καμπής. Ανώτεροι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι οι πρόσφατες επιτυχίες δεν είναι αυτές που περίμεναν – κανείς δεν περίμενε τη μείωση της βίας στην επαρχία Ανμπαρ ή τη συμμαχία με σουνίτες ηγέτες φυλών εναντίον της Αλ Κάιντα. Ομως αυτό συνέβη, και τώρα οι αξιωματούχοι πιστεύουν ότι κοντεύουν να νικήσουν την Αλ Κάιντα στο Ιράκ.
Το πρόβλημα, όπως αναγνωρίζουν ανώτεροι αξιωματούχοι, είναι ότι το Ιράκ δεν μπορεί να ενωθεί ως ένα κράτος. Γι’ αυτό δοκιμάζουν μια διαφορετική προσέγγιση – πιο αποκεντρωμένη, πιο εντοπισμένη, «από κάτω προς τα πάνω» για να χρησιμοποιήσουμε τη φράση του μήνα. Οι αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι αυτό συνεπάγεται μια πιο αδύναμη κεντρική κυβέρνηση από αυτήν που επιχειρούσαν ώς τώρα να εγκαταστήσουν οι ΗΠΑ, όμως αυτό δεν μοιάζει να τους στενοχωρεί. Απορρίπτουν την έννοια της «διχοτόμησης εξ απαλών ονύχων», αλλά παραδέχονται ότι το Ιράκ θα είναι μια χαλαρή συνομοσπονδία.
Οταν ο Πετρέους εκπαίδευε τον στρατό για το Ιράκ μιλούσε για ανταρτικές ομάδες με χαρισματικούς διοικητές που εμφανίζονταν ξαφνικά και πολεμούσαν με μεγαλύτερο ζήλο από τον τακτικό στρατό. Αντίθετα με τους πιο αυστηρούς στρατηγούς, ήταν διατεθειμένος να προσαρμοστεί σε αυτά τα ρεύματα – να διαμορφώσει τη στρατηγική του ανάλογα με αυτά, αντί να προσπαθήσει να προσαρμόσει την πραγματικότητα στις δικές του ιδέες. Αυτή είναι μία από τις αρετές του. Στο Ιράκ πειραματίζεται, ερευνά τι έχει αποτέλεσμα και το ακολουθεί.
Αυτή η προσέγγιση είναι μια αποφασιστική ρήξη με την αυτάρεσκη προσέγγιση του Πενταγώνου επί Ντόναλντ Ράμσφελντ, που έδινε εντολές από πάνω προς τα κάτω και θεωρούσε ότι ο πόλεμος έχει αλλάξει χάρη στην τεχνολογία. Η ιδέα αυτή είναι ανόητη, λένε οι στρατηγοί που συμβουλεύουν τον Πετρέους και που, όπως και αυτός, έχουν σταλεί για τρίτη φορά στο Ιράκ. Εκεί αναγκάστηκαν να μάθουν να αμφιβάλλουν για τις μεγάλες ιδέες.
Ο Πετρέους και η ομάδα του καταλαβαίνουν ότι ο πόλεμος αυτός αφορά ανθρώπους – και ότι αν τους βοηθήσουν, σπάνε τον φαύλο κύκλο. Οταν ζήτησα από τον συνταγματάρχη ΜακΜάστερ να αναφέρει το σημείο καμπής στην επαρχία Ανμπάρ θυμήθηκε την ημέρα του Φεβρουαρίου που η Αλ Κάιντα απέθεσε σε ένα νοσοκομείο του Ραμαντί ένα ψυγείο πάγου που περιείχε τα κομμένα κεφάλια παιδιών ορισμένων από τους σεΐχηδες που είχαν συνεργαστεί με τις ΗΠΑ. Αντί να υποταχθούν σε αυτήν τη βαρβαρότητα, οι σεΐχηδες βάθυναν τη φιλία τους με τον αμερικανικό στρατό.
Πρέπει να δούμε με ειλικρίνεια το τι συμβαίνει σήμερα στο Ιράκ. Οι τοπικές λύσεις είναι προτιμότερες από το τίποτα. Η ισχύς των φυλών είναι προτιμότερη από την τρομοκρατία. Οι ανταρτικές ομάδες είναι καλύτερες από τα μεγάλα σχέδια. Ομως, οι επιτόπιες λύσεις του Πετρέους δεν προσφέρουν σταθερότητα στη χώρα. Στον χρόνο που απομένει, πρέπει να διορθώσει τα πράγματα όσο περισσότερο μπορεί. Να μεταφέρει τις τοπικές επιτυχίες στους περιφερειακούς και τους εθνικούς θεσμούς, να βοηθήσει και τους σιίτες να εξεγερθούν εναντίον των εξτρεμιστών, όπως εξεγέρθηκαν οι σουνίτες, και να αφαιρέσει τον έλεγχο του υπουργείου Εσωτερικών και της αστυνομίας από τις σιιτικές πολιτοφυλακές.
Γνωρίζουμε τι θα γίνει στο τέλος. Τα αμερικανικά στρατεύματα θα γυρίσουν πίσω. Το ερώτημα είναι τι θα αφήσουν στο Ιράκ. Η χώρα είναι μια σειρά από μπαλώματα και ο χρόνος για να ραφτούν λιγοστεύει.