Την Κυριακή, το ΠΑΣΟΚ υπέστη μία βαριά εκλογική ήττα, αλλά κέρδισε ένα κρίσιμο εσωκομματικό στοίχημα. Και μάλιστα το κέρδισε, επειδή ακριβώς η ήττα ήταν βαριά. Η «αναίμακτη» επίλυση του προβλήματος της ηγεσίας δεν ήταν καθόλου αυτονόητη και δεδομένη. Ο Β. Βενιζέλος είχε εκ των προτέρων στείλει εμμέσως πλην σαφώς το μήνυμα ότι εάν το ΠΑΣΟΚ χάσει έστω και με μία ψήφο θα εγείρει ζήτημα ηγεσίας.
Οι πιθανότητες, όμως, να παραμείνει ο πρόεδρος στον θώκο του ήταν αντιστρόφως ανάλογες της διαφοράς μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων. Εάν η Ν.Δ. είχε κερδίσει με δύο μονάδες, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά στη Χαριλάου Τρικούπη. Η σύγκρουση για την ηγεσία πιθανόν να εξελισσόταν «αιματηρά» και να απειλούσε την ίδια την ενότητα του ΠΑΣΟΚ.
Παρ’ ότι ο μύθος του νικηφόρου πρίγκιπα ξέφτισε πολύ γρήγορα, ο Γ. Παπανδρέου συνέχισε να διευθύνει το ΠΑΣΟΚ μ’ έναν τρόπο, που ταίριαζε περισσότερο σε κληρονομημένη οικογενειακή επιχείρηση παρά σε πολιτικό κόμμα. Η ιδιότυπη αυτή «ιδιοκτησιακή» αντίληψη ενδεχομένως να τον παρέσυρε σε μία επιθετική διαχείριση της κρίσης ηγεσίας, εάν το μέγεθος της εκλογικής ήττας του άφηνε τέτοια περιθώρια.
Ο σημερινός πρόεδρος έχει αναφαίρετο δικαίωμα να διεκδικήσει την ανανέωση της κομματικής εντολής. Από πολιτικής απόψεως, όμως, η εμμονή του να παραμείνει στο τιμόνι δείχνει ότι δεν έχει καλή επαφή με την πραγματικότητα. Η ιστορία προσέφερε στον Γ. Παπανδρέου μία γενναιόδωρη ευκαιρία. Δεν την εκμεταλλεύθηκε. Τώρα πια, ό,τι και να πει, έχει χάσει το τρένο.
Η απόφασή του να διεκδικήσει την παραμονή του στην ηγεσία υπαγορεύεται από προσωπικούς λόγους, αλλά ισχύει η ετερογονία των σκοπών. Αντικειμενικά εξυπηρετεί και το ΠΑΣΟΚ και τον αντίπαλό του. Εξυπηρετεί το ΠΑΣΟΚ, επειδή αυτό το κόμμα πρέπει επιτέλους να εγκαταλείψει οριστικά την αγελαία λογική της μοναδικής υποψηφιότητας, η οποία υπαγορεύεται όχι από πολιτικά κριτήρια, αλλά από την ικανότητα του επίδοξου αρχηγού να αλώσει το κάστρο της εξουσίας. Εξυπηρετεί τον Β. Βενιζέλο, επειδή η εκλογή μέσα από αναμέτρηση θα του εξασφαλίσει -ουσιαστικά και όχι τυπικά- αυξημένη πολιτική νομιμοποίηση. Η θριαμβική επικυρωτική ψηφοφορία είναι σαν την διά βοής εκλογή. Δεν εμπεριέχει ισχυρή πολιτική δέσμευση των εκλογέων.
Οπως έδειξαν και οι χθεσινές δημοσκοπήσεις, η μάχη της διαδοχής έχει κριθεί πριν καν αρχίσει. Η παρέμβαση του Β. Βενιζέλου τη νύχτα της Κυριακής φιξάρισε αυτό που ήδη ήταν σαφές. Η μαζική μετακίνηση στελεχών από τον ηττημένο πρόεδρο προς τον διεκδικητή του «θρόνου» το επιβεβαιώνει. Αναμφίβολα, τα «μεγάλα αφεντικά» τραβάνε το χαλί κάτω από τα πόδια του Γ. Παπανδρέου. Αυτό, όμως, είναι η χαριστική βολή και όχι η αιτία της επικείμενης πτώσης του. Εάν είχε σκοράρει πολιτικά, θα έσπευδαν να προσαρμοσθούν. Τώρα, σπεύδουν να εγγράψουν μία πρόσθετη υποθήκη για να εξασφαλίσουν ότι ο νέος αρχηγός θα είναι αρκούντως συνεργάσιμος!
Θα ήταν άδικο, ωστόσο, να το προεξοφλήσουμε. Πρώτον, επειδή ισχύει το «αρχή άνδρα δείκνυσι». Και δεύτερον, επειδή η κτηνώδης αυτοπεποίθηση (αν όχι αλαζονεία) του Β. Βενιζέλου μπορεί στο συγκεκριμένο πρόβλημα να αποδειχθεί πολύτιμη.