«Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν έτυχε να είναι τα χρόνια δίσεκτα πόλεμοι, χαλασμοί, ξενιτεμοί».
Σ το πιο προσωπικό του ποίημα, την «Κίχλη», ο Γιώργος Σεφέρης γράφει τις δοκιμασίες του από τη Μικρασία και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρόλο που μπορεί να ξενίσει η παράθεση των στίχων, τους επιλέγω εδώ γιατί είναι τεράστια η συνειρμική τους δύναμη. Βαθιά στη συνείδηση κάθε Ελληνα, μόνο «χρόνια δίσεκτα» μπορούν να πάρουν σπίτια.
Στην περίφραξη του νέου μουσείου διαβάσαμε σε επίσημη αφίσα τα πονηρά λόγια «Προστατεύουμε το παρελθόν», λες και το παρελθόν επιμένει να είναι αποκλειστικά και μόνο η αρχαία Ελλάδα. Λες και δεν είναι παρελθόν τα χτίσματα ενδιάμεσων εποχών της ιστορίας της πόλης μας, είτε πρόκειται για τα Προσφυγικά ή για τα Αναφιώτικα ή για το εργοστάσιο του Φιξ ή για τα νεοκλασικά, όλα δείγματα μοναδικά για τον τρόπο που εξελίχθηκε ο ελληνικός πολιτισμός. Τώρα, αντί να τα χαϊδεύουμε και να τα φροντίζουμε, τρέμει η ψυχή μας που δεν θ’ απομένει ούτε η σκόνη τους.
Είναι γνωστό ότι ο σχεδιασμός του νέου μουσείου πραγματοποιήθηκε με δέσμευση και προϋπόθεση τον σεβασμό των κτιρίων της Διονυσίου Αρεοπαγίτου (ΚΑΣ 2003, Συμβούλιο Επικρατείας 2005). Η συνύπαρξη των τελευταίων με το μουσείο είχε τότε κριθεί όχι μόνο συμβατή, αλλά επιβεβλημένη. Γιατί λοιπόν τώρα η μεταβολή αυτού του απαράβατου όρου του διαγωνισμού ανέγερσης του μουσείου;
Αυτή η post hoc απόφαση του αποχαρακτηρισμού και της κατεδάφισης δημιουργεί πολύ σοβαρά ερωτήματα. ΓΙΑΤΙ ΤΩΡΑ; Τι κρύβεται κάτω από την απολύτως ανιστόρητη, ευτελή και ελάχιστα πειστική επιχειρηματολογία που προβάλλει εκ των υστέρων ο πολύς κύριος Tsumi; («Τα πάντα στρέφονται γύρω από το θέμα της ορατότητας και της αλληλεπίδρασης», εφημ. Καθημερινή, 21/7/07).
Ξεχνάει ή μήπως αγνοεί ο κ. Tsumi ότι «η αλληλεπίδραση», «η συνομιλία» του μουσείου με τον Παρθενώνα δεν γίνονται σε ιστορικό κενό. Ο διάλογος των μνημείων οφείλει να εμπεριέχει και το υλικό της διαδρομής από το «τότε» έως το «σήμερα», προκειμένου να αποκαλύπτεται η εσωτερική συνάφεια και διαδοχή, η οργανική σχέση των κτιρίων που συνιστούν την Αθήνα ως σύγχρονο Αστυ. Στα νεότερα εμπεριέχεται το πνεύμα των αρχαιοτέρων και κάθε νεότερο μνημείο αποτελεί εξίσου μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε ένα ελάχιστο εθνικής αξιοπρέπειας, θα πρέπει να διασώσουμε όλες αυτές τις «βαθμίδες» ανάμεσα στη δημιουργικότητα της αρχαιότητας και τις νεότερες αντιλήψεις. Ειδικότερα για την πόλη της Αθήνας, έχει ουσιώδη αξία να αναδεικνύεται η συμβολή της σύγχρονης κοινωνίας στη διατήρηση της αισθητικής και του μέτρου ενός ανθρωποκεντρικού πολιτισμού. Η «συνομιλία» των μνημείων οφείλει να βασίζεται στον πολυφωνικό διάλογο των διαφορετικών σταθμών της κοινής ιστορικής διαδρομής και όχι στην αποσπασματική και άρα αυθαίρετη αντιπαράθεση ενός κορυφαίου μνημείου, του Παρθενώνα, με ένα τυπικώς «μοντέρνο» κτίριο, το Μουσείο. Τα κτίρια της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου, με επιρροές της κλασικής ιδέας για το κάλλος, συνδέουν «ομαλά» το πέρασμα από την «επάρκεια» και την «προσωπικότητα» του Παρθενώνα στο απρόσωπο κτίσμα του μουσείου και από την άποψη αυτή επιτελούν με τρόπο μοναδικό την αναγκαία διαμεσολάβηση μεταξύ αρχαίου και νεωτερικού κτιρίου.
Οσο για τη θέα, που υποτίθεται ότι παρεμποδίζεται από τα κτίρια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, θα έλεγα ότι μάλλον προστατεύεται και αναδεικνύεται. Οσοι διασχίζουν τον δρόμο αυτό για να επισκεφτούν το έξοχο μνημείο της Ακρόπολης, δεν έρχονται απευθείας αντιμέτωποι με το τεράστιο και πέρα από το ελληνικό μέτρο μουσείο, που καταστρέφει κάθε έννοια ισορροπίας και σεβασμού προς το περιβάλλον. Κτίσμα αδηφάγο, κλονίζει την ισορροπία της περιοχής και αλλάζει τη σχέση του Παρθενώνα με τον χώρο. Τα κτίρια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου ποτέ δεν είχαν ανταγωνιστική σχέση με τον Παρθενώνα, αλλά συνυπήρχαν σε αγαστή αρμονία μαζί του. Τη στιγμή αυτή καλούνται να λειτουργήσουν και ως διορθωτικό φράγμα προς όλη τη θέα της περιοχής.
Ενα πνευματικό σκοτάδι περιζώνει ανεξήγητα την πόλη μας. Οι μνήμες και η ιστορία της χάνονται, και τη φορά αυτή δεν είναι «ούτε πόλεμοι, ούτε χαλασμοί, ούτε ξενιτεμοί». Είναι κάτι σαν μακελειό. Σαν να έχει μπει στο χώρο ένας παράφρων με συνείδηση καταστροφική.
Υ.Γ.: Ο Ηρόστρατος πυρπόλησε τον ονομαστό ναό της Αρτέμιδος στην Εφεσο το 356 π.Χ. για να μείνει το όνομά του στην Ιστορία. Τον θυμάται κανείς σήμερα; Και αν κάποιοι αποφάσισαν να παίξουν τον ίδιο ρόλο τώρα, δεν υπάρχει κανείς και τίποτα να τους εμποδίσει;
* Η κ. Αλεξάνδρα Φρειδερίκου είναι κοινωνιολόγος, κάτοικος της Διον. Αρεοπαγίτου 17.