Το 1989 φορτώθηκε τα κρίματα όλου του σύγχρονου κόσμου. Από τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία («αν δεν κατέρρεε το ανατολικό μπλοκ…»), μέχρι τη μονομέρεια στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ («αν υπήρχε ΕΣΣΔ…»), μέχρι την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας («όσο υπήρχε το φόβητρο του κομμουνισμού…») και μέχρι την κρίση στο ΠΑΣΟΚ. Πολλοί στοχαστές αναφερόμενοι στα προβλήματα της αξιωματικής αντιπολίτευσης υιοθετούν την παραδοχή, ότι η κρίση της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας οφείλεται στην κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ. «Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου όλα άλλαξαν εν μια νυκτί. Η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» συνεπέφερε την αντικατάσταση της διάχυτης σοσιαλιστικής συναίνεσης από μια νέα και απρόσμενα σκληρή «νεοφιλελεύθερη συναίνεση»», έγραψε την περασμένη Κυριακή ο κ. Κ. Τσουκαλάς («Περνούν κρίση οι σοσιαλιστές;», «Βήμα» 23.9.2007).
Εδώ πιθανώς ισχύει παραφρασμένη μια λαϊκή ρήση: «Βρήκαμε μια κατάρρευση, να θάψουμε πέντ’ έξι ζητήματα». Κι αυτό διότι η κρίση της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας δεν γεννήθηκε το 1989. Είχε ξεκινήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν οι ακμάζουσες οικονομίες της Δύσης πνίγονταν στον στασιμοπληθωρισμό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κ. Μάργκαρετ Θάτσερ εξελέγη δέκα χρόνια πριν από την ένωση του Βερολίνου και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1980.
Η «νεοφιλελεύθερη συναίνεση», λοιπόν, δεν είναι προϊόν των αδιεξόδων του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά της κρίσης που ενδημούσε στην υπαρκτή σοσιαλδημοκρατία. Στο κάτω κάτω της γραφής, η σοσιαλδημοκρατία έπρεπε να βγει ενισχυμένη από την κατάρρευση του Τείχους: η δική της πρόταση στ’ αριστερά επιβίωσε, η αντίπαλη πρόταση απεβίωσε.
Γιατί όμως στην Ελλάδα θέλουμε να πιστεύουμε ότι ολόκληρος ο κόσμος «άλλαξε εν μία νυκτί» (ενώ βλέπουμε ότι κοτζάμ ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να αλλάξει σε δέκα χρόνια); Διότι προφανώς πέφτουμε θύματα της συλλογικής μας ρητορείας, που θέλει τον «νεοφιλελευθερισμό» κάτι σαν «κόλπο της παγκόσμιας ελίτ για να πιει το αίμα των λαών με το μπουρί της σόμπας». Οταν δαιμονοποιείς ένα ολόκληρο σύστημα σκέψης είναι δύσκολο να αναλύσεις ψύχραιμα την κατάσταση. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις (και φυσικά να διορθώσεις) τα προβλήματα της δικής σου πρότασης, ούτε να δεις (και να υιοθετήσεις αρετές) της αντίπαλης πρότασης. Απλώς αφήνεις να αιωρούνται κάποια κενά στο «παράδειγμά» σου όπως την κατάσταση των κοινωνιών και οικονομιών πριν από τη «νεοφιλελεύθερη επανάσταση», και ένα απλό ερώτημα: όλοι αυτοί που από το 1979 (έτος εκλογής της Μάργκαρετ Θάτσερ) ψηφίζουν και ξαναψηφίζουν τη «νεοφιλελεύθερη συναίνεση», ηλίθιοι είναι;