Στις 3 Νοεμβρίου 1996 στην περιοχή Σουσουρλούκ της Τουρκίας, μια θωρακισμένη Μερσεντές σφηνώθηκε με ταχύτητα σ’ ένα φορτηγό. Στα συντρίμμια της βρέθηκαν όπλα, ναρκωτικά, εξοπλισμός υποκλοπών και, κυρίως, μια απροσδόκητη παρέα επιβατών: ο υποδιευθυντής Ασφαλείας της Κωνσταντινούπολης και πρώην διευθυντής ειδικών επιχειρήσεων στις κουρδικές επαρχίες, η ερωμένη του, ένα στέλεχος των «Γκρίζων Λύκων», συνεργάτης των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, καταζητούμενος από την Ιντερπόλ για εμπόριο ναρκωτικών κι ένας βουλευτής (ο μόνος που επέζησε), αρχηγός δολοφονικής παρακρατικής ομάδας στις κουρδικές επαρχίες, ο οποίος, φυσικά, μετά το ατύχημα, επικαλέσθηκε τη βουλευτική του ασυλία! Οι αποκαλύψεις που ακολούθησαν ήταν συγκλονιστικές. Ηρθαν στην επιφάνεια οι διασυνδέσεις κράτους, πολιτικών, παρακράτους και μαφίας και απετέλεσαν την αρχή του τέλους για την κυβέρνηση Τσιλέρ.
Η υπόθεση Ζαχόπουλου μάλλον ωχριά μπροστά στο σκάνδαλο Σουσουρλούκ, αλλά, κατ’ αναλογίαν, φέρνει στην επιφάνεια την ελλαδική παθογένεια: την άλωση του κρατικού μηχανισμού από «έμπιστους» των κυβερνώντων, την ευνοιοκρατική χρήση κρατικών κονδυλίων, τη συναλλαγή μεταξύ εκτελεστικής εξουσίας και μερίδας των ΜΜΕ, τη διαμεσολάβηση πολιτικών προσώπων για τη μη διεκπεραίωση κρατικών ελέγχων ή τη λήψη ευνοϊκών για ιδιωτικά συμφέροντα κρατικών αποφάσεων, την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από μερίδα των ΜΜΕ και, βεβαίως, σεξουαλικές περιπτύξεις έναντι ανταλλαγμάτων. Με δυο λόγια, ένα ερεβώδες κομματικό παρακράτος έρχεται στο φως. Μια απόπειρα αυτοκτονίας ενός μεσαίου πολιτικού-κρατικού στελέχους στάθηκε η αφορμή να σηκωθεί το χαλί και να αποκαλυφθεί η απίστευτη κοπριά που έχει συσσωρευτεί τα τελευταία τριάντα χρόνια στον δημόσιο βίο.
Η υπόθεση Ζαχόπουλου αποκαλύπτει, όπως ορθότατα παρατήρησε ο Αλέξης Παπαχελάς στην «Καθημερινή» (13/1/2008), μια χώρα χωρίς αρμούς. Το οικοδόμημα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας δεν έχει γερά δοκάρια. Δεν θα ακούσετε αυτή τη διαπίστωση από τους συνωστιζόμενους κάθε Ιούλιο στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου, στη λεγόμενη Δεξίωση της Δημοκρατίας. Το ελλαδικό πολιτικό κατεστημένο δεν ενοχλείται ιδιαίτερα αν η χώρα δεν έχει ρωμαλέους δημόσιους θεσμούς, το αντίθετο μάλιστα. Αυτό που το ενδιαφέρει πρωτίστως είναι να μην απειλείται η δική του νομή της εξουσίας σε ποικίλα επίπεδα. Η πολιτική δεν είναι η αναζήτηση έλλογων λύσεων σε συλλογικά προβλήματα, αλλά μια άνευ αρχών διαδικασία απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος έναντι του αντιπάλου. Ενα τέτοιο πλεονέκτημα αποφέρει την πολιτική εξουσία και, άρα, ευκαιρίες για προσωπική ισχύ και πλουτισμό.
Ενα αυτιστικό πολιτικό σύστημα έρχεται στο φως, του οποίου η κύρια μέριμνα είναι απλώς η αναπαραγωγή του, όχι η υπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Η κόπρος του Αυγείου που τα σκάνδαλα των τελευταίων χρόνων αποκάλυψαν είναι τα περιττώματα των ανθρώπων μετά ένα μεγάλο φαγοπότι – τη λαφυραγώγηση του κράτους. Ενα αυτιστικό πολιτικό σύστημα συνδιαμορφώθηκε με ένα εξίσου αυτιστικό μιντιακό σύστημα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα λεγόμενα δελτία ειδήσεων των «οκτώ». Τα πολιτικά γεγονότα που αναφέρουν αφορούν καθ’ ολοκληρίαν στην «εσωτερική» παθολογία του πολιτικού συστήματος, όχι σε μείζονα θέματα δημόσιας πολιτικής. Οι «ειδήσεις» δεν είναι τόσο παρουσίαση γεγονότων, όσο στρατηγική διαχείριση τηλεοπτικού χρόνου για ιδιοτελή συμμετοχή στο πολιτικό «παιχνίδι». Οι πρωταγωνιστές των «ειδησεογραφικών» γεγονότων είναι, ενίοτε, οι ίδιοι οι εκφωνητές των ειδήσεων! Παράδειγμα; Εκφωνώντας τις «ειδήσεις», η κυρία Τρέμη αναφέρεται και στον εαυτό της – τι είπε στον ανακριτή, τι απαντά σε καταγγελίες ή υπονοούμενα εις βάρος της. Η τέλεια αυτοαναφορά έχει συντελεστεί. Το δελτίο ειδήσεων ως μέσον αυτοπαρουσίασης!
Ισως η αυτιστική λειτουργία του πολιτικο-μιντιακού συμπλέγματος είναι το λογικό επακόλουθο μιας παθολογικά εσωστρεφούς χώρας, η οποία θεωρεί τον εαυτό της τον ομφαλό της γης. Κατ’ αναλογίαν, η πολιτικο-μιντιακή ελίτ της χώρας εκλαμβάνει τον εαυτό της ως τον ομφαλό του δημόσιου βίου. Ο αυτισμός γρήγορα καταλήγει σε αρρωστημένο ατομισμό, στο μέτρο που υποχωρεί ο υγιής επαγγελματισμός – η αναφορά σε υπερκείμενες αξίες, αρχές και κώδικες που συνιστούν τον τρόπο λειτουργίας ενός επαγγέλματος.
Βλέπουμε κυκλώματα εκβιαστών-δικηγόρων, αλλά δεν βλέπουμε τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών να στηλιτεύει με αυστηρότητα αυτά τα φαινόμενα. Βλέπουμε τα κατακάθια της δημοσιογραφίας να δημοσιεύουν φωτογραφίες από τις ερωτικές στιγμές ενός ζευγαριού, αιτιολογώντας την πράξη τους αυτή ως «εύλογο δημοσιογραφικό ενδιαφέρον», ενώ η ΕΣΗΕΑ, διά στόματος του κακόμοιρου προέδρου της, ρίχνει το βάρος της στην προάσπιση των «θέσεων εργασίας» σε σκανδαλοθηρική εφημερίδα και κατασκευάζει εχθρούς («εκδοτικά συμφέροντα») για να μην αναδεχθεί τις επαγγελματικές ευθύνες της. Βλέπουμε έναν πολιτικο-κρατικό υπάλληλο να επικαλείται το δημοσιογραφικό απόρρητο και το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ να τον καλεί εμμέσως να πράξει «κατά συνείδηση», αντί να τον επικρίνει ευθέως για την καπηλεία της έννοιας του δημοσιογραφικού απορρήτου. Οταν οι ίδιοι οι ταγοί των επαγγελμάτων δεν προστατεύουν το επάγγελμά τους, λογικό είναι να απισχνώνται εκείνες οι συλλογικές αξίες που συγκροτούν το επάγγελμα και να κυριαρχεί ο άνευ αρχών ατομισμός που βλέπουμε σήμερα γύρω μας. Ο Τριανταφυλλόπουλος και ο Αναστασιάδης είναι απλώς τα συμπτώματα.
Οπως στρώσαμε, κοιμόμαστε. Ενα διεφθαρμένο πελατειακό πολιτικό σύστημα δεν θα μπορούσε παρά να παραγάγει κόπρο. Αυτή μυρίζουμε σήμερα. Τουλάχιστον το σκάνδαλο Σουσουρλούκ οδήγησε την Τουρκία σε μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις. Θα μετατρέψουμε, άραγε, την απελπισία για τη συλλογική μας κατάντια σε δύναμη δημιουργίας;
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας ([email protected]) είναι καθηγητής Οργανωσιακής Θεωρίας στο ALBA (στην ερευνητική θέση «Γεώργιος Δ. Μαύρος») και στο Πανεπιστήμιο Warwick (http://htsoukas. blogspot.com).