Προχθές, 525 από 669 ευρωβουλευτές ζήτησαν την άμεση κύρωση της Συνθήκης της Λισσαβώνας απ’ όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προκειμένου αυτή να τεθεί σε ισχύ από 1η Ιανουαρίου 2009. Η νέα Συνθήκη, πιστεύουν, «θα ενισχύσει τον ρόλο του Ευρωκοινοβουλίου και των Εθνικών Κοινοβουλίων, τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών και θα βελτιώσει την πραγματική λειτουργία των θεσμικών οργάνων της Ενωσης».
Λίγους μήνες πριν φωνές διαμαρτυρίας έλεγαν ότι η νέα Συνθήκη αντίθετα είναι διάσπαρτη με διακηρύξεις και πρωτόκολλα σχεδιασμένα να ικανοποιούν τις ειδικές ανάγκες μεμονωμένων κρατών κι έχει ξαναγραφτεί έτσι ώστε να μην καταλαβαίνει κανείς τίποτα. Κοινό Σύνταγμα σημαίνει κοινό όραμα, κοινούς στόχους, μία «γλώσσα».
Είναι αυτό εφικτό σε επίπεδο κορυφής, με την ορατή διγλωσσία και τις τάσεις «ρύθμισης» ανοιχτών ζητημάτων κατά τα καλά και συμφέροντα των ισχυρών χωρών; Είναι αντιληπτό σε επίπεδο βάσης, όταν ο απλός Ευρωπαίος πολίτης δεν μπορεί ακόμη να καταλάβει αν η νέα φόρμουλα της ειδικής πλειοψηφίας (στη θέση της ομοφωνίας) είναι καλή ή κακή, σε τι μεταφράζεται ο μικρότερος αριθμός επιτρόπων κ.λπ.; Πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας τον «κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό»;
Αλλοι βλέπουν την Ευρώπη κατακερματισμένη από τους εθνικισμούς (π.χ. πλήθος οι διατυπωμένοι φόβοι για αποσχιστικό «ντόμινο» μετά την ανεξαρτησία του Κοσόβου), κι άλλοι ως την πολιτική έκφραση του κοινού πολιτισμού μας. Και σε τι συνίσταται όμως αυτός ο κοινός πολιτισμός; Την κοινή θρησκεία; (Η ταύτιση της ευρωπαϊκής θρησκευτικής παράδοσης με τη χριστιανική παράδοση αφήνει απ’ έξω άλλες θρησκευτικές παραδόσεις, όπως και τις αρνήσεις τους). Την κοινή γλώσσα; Την αστική δημοκρατία; Τον επιστημονικό ορθολογισμό; Την κουλτούρα του ατομισμού και του ανταγωνισμού; Την κοινή ιστορία; (Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι γεμάτη συγκρούσεις, διχόνοιες, έριδες ανάμεσα σε γείτονες).
Μήπως η Ευρώπη είναι ένα πολιτιστικό παζλ που υπερβαίνει γλώσσα, θρησκεία, ιστορία, πολιτική συμμαχία; Αν πιστεύουμε στην Ευρώπη δεν πιστεύουμε τόσο επειδή υπάρχει ο Γκόρντον Μπράουν, η Αγκελα Μέρκελ, ο Νικολά Σαρκοζί κ.λπ., αλλά γιατί υπήρξαν οι αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς, ο Μιχαήλ Αγγελος, ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο Βολταίρος, ο Μαρξ, ο Πασκάλ, ο Νίτσε, ο Ντοστογιέφκι, ο Καμύ, ο Τόμας Μαν, ο Καζαντζάκης, ο Καστοριάδης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης κ.ο.κ. Διότι αγωνιζόμαστε αιώνες για περισσότερη ελευθερία, περισσότερη πρόνοια. Αν είναι να σωθούμε, δεν θα σωθούμε από τις συγκυριακές πολιτικές συμμαχίες, αλλά από τα πολιτιστικά και κοινωνικά αντανακλαστικά μας.
Η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, έζησε αγριότητες, παρανοϊκά οράματα, πολέμους, αλλά πέτυχε και τη σχετική αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής. Αυτό θα έπρεπε να μας ενώνει. Ο στόχος για μια δικαιότερη κοινωνία. Οπως και η γνώση ότι μπορούμε να συμβιώνουμε σ’ ένα πλέγμα διαφορετικών θεωρήσεων. Ολα αυτά μπορούν να μας δώσουν τη δύναμη που χρειαζόμαστε για να κοιτάξουμε κατάματα το πρόσωπο της Ευρώπης. Ενα πρόσωπο σαν πίνακα του Αρτσιμπόλντο.
Θα ήταν λάθος να δούμε την Ευρώπη σαν μια ομοιογενή εικόνα. Θα ήταν επιπόλαιο έως και επικίνδυνο να τοποθετήσουμε στα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενότητας τον κοινό μας πολιτισμό. Αν συνεχίσουμε να προσποιούμαστε ότι υπάρχει, θα αποκλείσουμε κάθε ενδεχόμενο να αποκτήσουμε πράγματι μια μέρα έναν κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό.