Υπάρχουν ανιδιοτελείς εκσυγχρονιστές, χωρίς άλλο. Με ειλικρινές ενδιαφέρον να αντιπαλαίψουν την καθυστέρηση, την αναχρονιστική γραφειοκρατία, την ατολμία για μεταρρυθμίσεις. Θέλουν, για το καλό όλων, μια κοινωνική ανοιχτή, αυτοθεσμιζόμενη, με ευέλικτους θεσμούς και συνεχή μεταρρυθμιστική ετοιμότητα για την πρόσληψη του καινούργιου, την προσαρμογή στις νέες συνθήκες, ανάγκες, στοχεύσεις.
Υπάρχουν σίγουρα και «εκσυγχρονιστές» με κίνητρο μόνο την ιδιοτέλεια. Εγνοια τους είναι να φαίνονται «μοδέρνοι», να τρέχουν πίσω από το επικαιρικό που γυαλίζει, να αντλούν σπουδαιοφάνεια από την ενημερότητα και τη μίμηση του πρωτοποριακού, του εφήμερα καινούργιου.
Υπάρχουν και τα δύο είδη εκσυγχρονιστών, σκόρπια σε ολόκληρο (σχεδόν) το φάσμα του ελλαδικού κομματικού κατεστημένου. Και αυτονόητο αίτημα πολλών, φαντάζομαι, Ελλήνων είναι: να μπορούσαν οι ανιδιοτελείς εκσυγχρονιστές, από οποιαδήποτε κόμματα, να συνενωθούν σε ένα καινούργιο σχήμα.
Να συγκροτήσουν αυστηρά μεθοδική πρόταση πολύ συγκεκριμένων θεσμικών μεταρρυθμίσεων και να ζητήσουν την ψήφο του λαού προκειμένου να τολμηθεί (στην πράξη, επιτέλους, όχι στα λόγια) «επανίδρυση του κράτους».
Αν οι ανιδιοτελείς εκσυγχρονιστές συναθροίζονταν σε ένα κόμμα άτεγκτα συνεπές με τις αρχές τους (πρωταρχικά: με εσωκομματική διάρθρωση, οργάνωση, λειτουργία ριζικά διαφορετική από τις υπάρχουσες), το εγχείρημα ενδέχεται να προσλάμβανε δυναμική καταλύτη: να μετέβαλε το πολιτικό τοπίο. Να υποχρέωνε, π.χ., σε αντίστοιχη κομματική συνένωση και τους ανιδιοτελείς συντηρητικούς (αν υπάρχουν), δηλαδή πολιτικούς που θέλουν να αντλούν από την Ιστορία και την πείρα της παράδοσης κριτήρια για ενεργό (όχι παθητική – μιμητική) πρόσληψη του καινούργιου.
Θα είχαμε έτσι έναν κομματικό στίβο με δύο σχήματα ανιδιοτελούς, τίμιου ανταγωνισμού, δυνάμεις υγιούς διαφορότητας. Το αισθητήριο αυτοπροστασίας των ψηφοφόρων μάλλον θα οδηγούσε τη σημερινή απαξίωση των διεφθαρμένων «πολυσυλλεκτικών» κομμάτων σε πολιτική τους εξαφάνιση – θα έχαναν και τους πλέον αμβλύνοες οπαδούς τα κόμματα τα υποταγμένα στην εμπορία των εντυπώσεων, στον αρχηγισμό και συνωδά στον ραγιαδισμό, στον διατεταγμένο ενδοτισμό.
Ιδεώδες το στόχευμα, δηλαδή ουτοπικό. Και ο εξωπραγματικός χαρακτήρας του έχει φανερή αιτία: Την απροσδιοριστία των κινήτρων της ανιδιοτέλειας, τιμιότητας, ειλικρίνειας. Πρόκειται για ποιότητες ηθικής συγκρότησης του υποκειμένου και συμπεριφοράς, που μπορούν να συστήσουν πρόγραμμα παιδαγωγίας προσκόπων, αλλά όχι αρχές λειτουργίας κόμματος. Για να αποκτήσουν πολιτικό ρεαλισμό, είναι απαραίτητο κάποιο «εν ονόματι», ένας στόχος (ή άξονας αναφοράς) που να συνεπάγεται και να εμπνέει ανιδιοτέλεια, τιμιότητα, ειλικρίνεια. Οχι να απαιτεί, σαν ηθική προστακτική, αυτές τις προϋποθέσεις, αλλά να τις γεννάει, να τις αποδείχνει (εμπειρικά, βιωματικά) αφορμή χαράς για τον άνθρωπο, γεύση ποιότητας και πλούτου ζωής.
Κοντολογίς, για να προκύψει κόμμα που να συσπειρώνει ανιδιοτελείς εκσυγχρονιστές (ή ανιδιοτελείς συντηρητικούς) είναι ανάγκη να έχει απαντηθεί ένα ερώτημα (- ο αναγνώστης το έχει συναντήσει πάμπολλες φορές στις εδώ επιφυλλίδες μου): Γιατί η ανιδιοτέλεια, η τιμιότητα, η ειλικρίνεια; Γιατί ο έμπορος να μην κλέψει επιτήδεια, ο εφοριακός να μη λαδωθεί, ο εργολήπτης να μην υπεξαιρέσει, ο υπουργός να μην καταχραστεί, ο συνδικαλιστής να μην εκβιάσει, ο δικαστής να μην δωροδοκηθεί; Γιατί, αν στη μία και μοναδική ζωή μας, μία και μόνη φορά δοθεί σε κάποιον η δυνατότητα «να κάνει δώρο στον εαυτό του πεντακόσια εκατομμύρια», γιατί να αρνηθεί; Πρέπει να υπάρχει κάτι ασύγκριτα πολυτιμότερο από την αλλαγή που θα επέφεραν στη ζωή του συγκεκριμένου ανθρώπου τα πεντακόσια εκατομμύρια – ποιο είναι αυτό το (ρεαλιστικό, καθόλου ψευδαισθητικό) κάτι;
Η αδέξια αποπομπή του κ. Κώστα Σημίτη από το ΠΑΣΟΚ (πολλοστό τεκμήριο ηγετικής ανεπάρκειας του σημερινού, ολίγιστου αρχηγού) δημιούργησε κάποια ευφορία ελπίδων για συγκρότηση ενός καινούργιου κόμματος συνεπών εκσυγχρονιστών. Στο παρελθόν και για βραχύ διάστημα, ο κ. Σημίτης έπεισε πολλούς ότι θέλει να είναι (όχι οπωσδήποτε με ανιδιοτέλεια) εκσυγχρονιστής. Επεισε, κυρίως εξ αιτίας του επιτελείου συνεργατών που κατόρθωσε να συγκροτήσει – μια εντυπωσιακών ικανοτήτων ομάδα συνεπών εκσυγχρονιστών: Θόδωρος Καρατζάς, Τάσος Γιαννίτσης, Δημήτρης Παπούλιας, Γιάννης Σπράος, Νίκος Γκαργκάνας, Πλ. Τήνιος.
Το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα της ομάδας Σημίτη δεν κατόρθωσε να έχει ούτε διάρκεια ούτε συνέπεια – δεν άντεξε καν μια δεύτερη τετραετία που οι ψηφοφόροι, έτσι κι αλλιώς, του πρόσφεραν. Ο λόγος, νομίζω, φανερός: Δεν υπήρχε «νόημα» στον εκσυγχρονισμό που να δικαιολογεί ειλικρινή ανιδιοτέλεια, να γεννάει τη χαρά της δημιουργικής αυταπάρνησης. Οι ικανότητες και η δουλειά της επιτελικής ομάδας θάφτηκαν στην ατολμία και στις πολύ φθηνές αναχρονιστικές σκοπιμότητες ψηφοθηρίας, κοντόφθαλμου επαρχιωτισμού, ξυπασιάς και διαφθοράς του σοσιαλεπώνυμου κόμματος. Με κωμικοτραγική κατάληξη, να παραδώσει ο κ. Σημίτης το δαχτυλίδι της διαδοχής (έντρομος μπροστά στις επερχόμενες εκλογές και δίχως καμιά διάθεση να δώσει μάχη για τα «πιστεύω» του) σε αρχηγό – ετικέτα απαράμιλλης μετριότητας. Και μάλιστα, με την απαίτηση να απολογείται ο ολίγιστος διάδοχος για το Βατερλώ της δεύτερης τετραετίας Σημίτη.
Το εγχείρημα Σημίτη πρέπει να έδειξε στους νουνεχείς ότι οι φερόμενοι ως εκσυγχρονιστές δεν κρίνονται από τις ιδεολογικές τους φιλοδοξίες, κρίνονται από τη συνέπειά τους. Η συνέπεια είναι συνάρτηση της ανιδιοτέλειας και η ανιδιοτέλεια αποτέλεσμα πίστης σε «κάτι» που μπορεί να δώσει χαρά, ποιότητα και πληρότητα στη ζωή του ανθρώπου πολύ περισότερο από ό,τι η ηδονή της εξουσίας, ο ναρκισσισμός, οι απολαύσεις του πλούτου. Το «κάτι» της πίστης (κοινωνικός στόχος, πολιτιστική επιδίωξη, ιστορικό κληροδότημα) είναι το μέσον ή η αφορμή, κυρίως ζητούμενο και αυταξία μόνο η ανιδιοτέλεια. Οχι με απαιτήσεις του ιδεατού και τέλειου. Η αποτελεσματική πολιτική είναι άθλημα ανιδιοτέλειας και το άθλημα προϋποθέτει εξ ορισμού αδυναμίες, παραπτώματα, οπισθοδρομήσεις. Αλλά όχι παραίτηση, όχι να μειώνεται το πείσμα της στόχευσης.
Κάπου εδώ οριοθετούνται οι αρμοδιότητες της επιφυλλίδας. Ισως άλλοι, αρμόδιοι της πολιτικής ανάλυσης, θα μπορούσαν να συνεχίσουν. Να προχωρήσουν στην αξιολόγηση και στις ενδεχόμενες προοπτικές δύο ακόμα αποδεδειγμένων στην πράξη και με συνέπεια εκσυγχρονιστών: Του Στέφανου Μάνου και του Αλέκου Παπαδόπουλου. Το πολιτικό σύστημα έχει καταρρεύσει, ζητούνται επειγόντως καινούργια κομματικά σχήματα.