Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ελληνικού πανεπιστημίου σήμερα είναι η ανυποληψία στην οποία έχει περιπέσει. Η οποία υπήρξε το συνδυασμένο αποτέλεσμα δύο παραγόντων. Αφενός της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των σημερινών κυβερνώντων, οι οποίοι εργάστηκαν συστηματικά σε θεσμικό, οικονομικό και επικοινωνιακό επίπεδο για την απαξίωση των δημόσιων ΑΕΙ, με απώτερο σκοπό την ανάδειξη της αναγκαιότητας ίδρυσης ιδιωτικών σχολών. Και αφετέρου της αμυντικής συσπείρωσης των υποστηρικτών του δημόσιου πανεπιστημίου, οι οποίοι σε μια εποχή κοσμογονικών αλλαγών και ανακατατάξεων εγκλωβίστηκαν στο ξεπερασμένο δόγμα του κρατισμού.
Με αποτέλεσμα, η πανεπιστημιακή κοινότητα από πρωτοπορία της διανόησης και εμπροσθοφυλακή των κοινωνικών αλλαγών, να υποστηρίζει σήμερα, δίκην δογματικής αυθεντίας, παρωχημένες ιδέες και αγκυλωμένες αντιλήψεις. Με τη σύγκρουση των δύο ακραίων πολιτικών υποδειγμάτων του περασμένου αιώνα, της ανεξέλεγκτης αγοράς και του ολοκληρωτικού κρατισμού, να ξαναβρίσκει προνομιακό χώρο αναβίωσης στα πανεπιστήμια. Σε μια ιστορική συγκυρία, που η βαθιά οικονομική και οικολογική κρίση του πλανήτη επιβεβαιώνει την αποτυχία και των δύο…
Ανάμεσα στις δύο ακραίες αντιλήψεις, συμπιέζεται η πλειοψηφία της πανεπιστημιακής κοινότητας, η οποία παρακολουθεί αμέτοχη την καταρράκωση και τον ευτελισμό των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Τα οπισθοδρομικά ιδεολογικά στερεότυπα βρήκαν πεδίο έκφρασης στο ακραίο, όσο και ξεπερασμένο δίλημμα που επανήλθε με αφορμή την αναθεώρηση του άρθρου 16, μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής διοίκησης και δομής του ΑΕΙ. Με τους νεοφιλελεύθερους να υποστηρίζουν ανιστόρητα την επέκταση των νόμων της αγοράς και στην παραγωγή και τη διάδοση της επιστημονικής γνώσης. Και με τους υποστηρικτές του κρατισμού να ταυτίζουν την έννοια του δημόσιου χαρακτήρα των ΑΕΙ με την απόλυτη εξάρτησή τους από το κράτος. Ο παρωχημένος κρατισμός αναγορεύτηκε σε προστατευόμενο αγαθό για το δημόσιο πανεπιστήμιο και αποτέλεσε μείζονα αιτία σκληρής αντιπαράθεσης με τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη του επιχειρηματικού πανεπιστημίου.
Η σύγχρονη αντίληψη του ενεργού ρόλου της κοινωνίας, ως δυναμικής τρίτης εξισορροπητικής δύναμης, ανάμεσα στο αυταρχικό και διεφθαρμένο κράτος και την εκτός δημοκρατικού ελέγχου κερδοσκοπική αγορά, δεν αποτέλεσε, όπως θα αναμενόταν, την εναλλακτική προοδευτική πρόταση των υποστηρικτών του δημόσιου πανεπιστημίου. Η έννοια δηλαδή της ακαδημαϊκής, διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας ενός ΑΕΙ, το οποίο:
1) Θα αυτοδιοικείται, υπακούοντας σ’ ένα ευρύτερο και κοινά αποδεκτό πλαίσιο κανόνων που θα θέτει το κράτος.
2) Θα αντλεί με διαφάνεια οικονομικούς πόρους από το κράτος, από τους κοινωνικούς εταίρους που θα συμμετέχουν στη διοίκησή του, καθώς και από τον ιδιωτικό τομέα με τον οποίο θα συνεργάζεται με αμοιβαίο όφελος.
3) Θα αξιολογείται ακαδημαϊκά, θα υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και θα λογοδοτεί στην κοινωνία, στο πρότυπο των αναγνωρισμένων και υψηλού κύρους δημόσιου χαρακτήρα πανεπιστημίων της Ευρώπης και των ΗΠΑ, στη… μακρινή Ελλάδα δυστυχώς παραμένει άγνωστη, θεωρούμενη συχνά έως και επικίνδυνη.
Η εμμονή στον κρατισμό παρείχε αφειδώς άλλοθι «προοδευτικότητας» στους επίδοξους νεοφιλελεύθερους «μεταρρυθμιστές», καθώς εκτός του εσφαλμένου μηνύματος που εξέπεμψε, ότι δηλαδή οι πανεπιστημιακοί υπερασπίζονται κεκτημένα, οδήγησε και σε μια σειρά από ακαδημαϊκά παράδοξα, που στηρίζονται στην εξής κορυφαία αντίφαση: Από τη μια να υποστηρίζεται ένθερμα ο κρατικός χαρακτήρας του ΑΕΙ και από την άλλη, να αποκηρύσσεται με μανία ό,τι απορρέει από αυτή τη δομή. Οπως το δικαίωμα κάθε δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης που εκπροσωπεί νόμιμα το κράτος, να ελέγχει το πανεπιστήμιο. Οταν, μάλιστα, οι οπαδοί του κρατισμού φτάνουν, σε καιρούς δημοκρατίας, να υποστηρίζουν την «ανυπακοή και την απειθαρχία» στους νόμους, εκεί η κρατικιστική σχιζοφρένεια «χτυπάει κόκκινο», καθώς προσβάλλει τα ιερά και τα όσια της δημοκρατικής νομιμότητας.
Η εμμονή στον κρατισμό, όμως, αποδυνάμωσε και την υπόθεση του ακαδημαϊκού ασύλου, καθώς προκάλεσε ακόμη ένα κορυφαίο ακαδημαϊκό παράδοξο: Οι υπερασπιστές του κρατικού χαρακτήρα του πανεπιστημίου να είναι ταυτόχρονα και οι μεγαλύτεροι πολέμιοι της δυνατότητας του κράτους να επεμβαίνει κατασταλτικά σ’ αυτό! Η σκέψη ότι το κορυφαίο σύμβολο του δημόσιου πανεπιστημίου, το ακαδημαϊκό άσυλο, αντλεί τη νομιμοποίησή του ακριβώς από την αρχή της αυτοδιοίκησης και λειτουργικής αυτοτέλειάς του, η οποία με τη σειρά της στηρίζεται στην παραδοχή της ανεξαρτησίας της ακαδημαϊκής σκέψης και της επιστημονικής γνώσης από κάθε μορφή κρατικής, οικονομικής, θρησκευτικής ή και κομματικής εξουσίας, παρέμεινε πεισματικά εκτός πανεπιστημιακών σχολών.
Είναι σαφές ότι την ανυποληψία του δημόσιου ΑΕΙ την απεργάστηκαν για ιδιοτελείς λόγους κομματικές ηγεσίες απ’ όλη την έκταση που καλύπτει το φάσμα Αριστεράς – Δεξιάς. Για χρόνια το πανεπιστήμιο στην Ελλάδα υπήρξε ιδεολογικό προπύργιο και επιχειρησιακό ορμητήριο για τα κόμματα και τις πολιτικές δυνάμεις. Το κακό όμως έχει παραγίνει. Γιατί αντί να επηρεαστούν τα κόμματα από τις σύγχρονες αντιλήψεις που θα έπρεπε κανονικά να κυκλοφορούν στα ΑΕΙ, φτάσαμε σήμερα στο σημείο να έχει αλλάξει το ίδιο το πανεπιστήμιο, ακολουθώντας τις παρωχημένες, οπισθοδρομικές και δογματικές αγκυλώσεις της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας.
* Καθηγητής, διευθυντής Τομέα Υδραυλικής & Τεχνικής Περιβάλλοντος, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών – Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ
