Καιρό είχε να βγει από τη γαλήνη της καθημερινότητας το χωριό της Μουργκάνας, το Λια Φιλιατών, που η πένα του δημοσιογράφου – ιστορικού ερευνητή Νίκου Γκατζογιάννη -του Nick Gage που μπαινόβγαινε στον Λευκό Οίκο- κατέστησε πασίγνωστο με το βιβλίο του «Ελένη», αφιέρωμα στη μητέρα του που σκοτώθηκε από απόσπασμα ανταρτών στα χρόνια του εμφυλίου, λίγα μέτρα πιο μακριά από το σπίτι της, εκεί όπου στο κατώι του είχε φυλακιστεί και βασανιστεί μαζί με άλλες συγχωριανές της. Το βιβλίο «Ελένη» έγινε best seller και στην αγγλική του έκδοση και στην ελληνική, έγινε ταινία -που άρεσε ή δίχασε- το βιβλίο όμως θεωρείται υπόδειγμα λογοτεχνικής πολιτικής γραφής.
Ο συγγραφέας -τονίζοντας ότι όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα είναι αληθινά- περιγράφει τα όσα συνέβησαν στα πέτρινα χρόνια στην πλαγιά του βουνού Μουργκάνα στο τρίτο πρόσωπο, ενώ τα συναισθήματα που τον συγκλονίζουν αφήνουν μέρη όπου μιλά για «τη μάνα μου», για «την αδελφή μου»… Στο βιβλίο εξιστορεί γιατί γύρισε πίσω στο Λια, ψάχνοντας να βρει τον «Κατή», τον δικαστή των ανταρτών που καταδίκασε τη μητέρα του σε θάνατο. Συγκλονιστικό το βιβλίο, πέρα από μια αδιάψευστη μαρτυρία, είναι και το «ευχαριστώ» του μοναχογιού που, χάρις στη θυσία της μάνας του, γλίτωσε από το παιδομάζωμα, έφθασε στην Αμερική όπου τον περίμενε ο πατέρας του Χρήστος Γκατζογιάννης. «Ημουν εννιά χρονών όταν πρωτοαντίκρισα αυτόν τον άγνωστο που ήταν ο πατέρας μου», είναι μια πικρή φράση που τα λέει όλα. Από το 1983, όταν πρωτοεκδόθηκε στα αγγλικά, πέρασαν 26 χρόνια, έχει μεταφρασθεί σε 26 γλώσσες, πήρε το Βραβείο Heineman ως το καλύτερο βιβλίο του 1934 από τη Βασιλική Λογοτεχνική Εταιρεία της Μεγάλης Βρετανίας. Η πρώτη ελληνική έκδοση, σε μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά, από την Ελληνική Ευρωεκδοτική ΕΠΕ, ακολουθήθηκε από τη 2η και 3η έκδοση και το 2006 έγινε η τέταρτη έκδοση από την ΚΕΡΚΥΡΑ ΕΠΕ της Αλεξάνδρας Βοβολίνη – Λασκαρίδη, πάντα σε μετάφραση Αλέξανδρου Κοτζιά, με τη συγκλονιστική φωτογραφία του συνοφρυωμένου μικρού Νίκου που τον κρατά στοργικά από το χέρι η μαυροφορεμένη μητέρα του Ελένη. Το βιβλίο ξανάλθε στο δημοσιογραφικό γραφείο μαζί με κόκκινη κορδέλα. Χαιρετίζει την 3η έκδοση από την ΚΕΡΚΥΡΑ σε μονοτονικό και δίνει τη σημερινή αύρα του βιβλίου, όπως την διατύπωσε ο Κάρολος Παπούλιας, ο νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Ηπειρώτης και αυτός, με τη φράση του: «Η σημερινή Ελλάδα δεν φοβάται τον καθρέφτη της. Δεν μισεί και δεν σπαράσσει».
Είναι από απόσπασμα από την ομιλία του στην παρουσίαση της 2ης έκδοσης στα Ιωάννινα στις 24 Μαΐου 2004. «Η λογοτεχνική αξία του βιβλίου είναι αναμφισβήτητη. Οπως και η αξία του βιβλίου ως ντοκουμέντου. Η Ελένη είναι πράγματι μια μάνα που εκτελέστηκε, γιατί οργάνωσε τη διαφυγή των παιδιών της στην ασφαλή τότε Αμερική. Η Ελένη υπήρξε θύμα του εμφύλιου σπαραγμού και θυσιάστηκε για να εξασφαλίσει στα παιδιά της μια καλύτερη ζωή. Η Ελένη, ασφαλώς, δικαιούται μνήμη και τιμή. Τη μεγαλύτερη τιμή την είχε από τον γιο της που έκανε τη ζωή της βιβλίο με τρόπο λυτρωτικό», είχε πει ακόμη ό,τι καλύτερο μπορεί να ειπωθεί γι’ αυτόν τον γιο που δεν ξέχασε, αλλά είδε σαν δημοσιογράφος την ιστορία με καθαρό, άφοβο μάτι…
Ο κοντοχωριανός υποψήφιος πρόεδρος ΗΠΑ
Στην πρώτη φράση μιλάμε για το Λια, που ξαναβλέπει ύστερα από καιρό το φως της επικαιρότητας. Η εξήγηση: στις 24 Αυγούστου ’09 είχε έναν σπουδαίο επισκέπτη, που είναι και συγχωριανός από την πλευρά της μητέρας του. Αυτός είναι ο υποψήφιος του Δημοκρατικού Κόμματος της Αμερικής για την προεδρία των ΗΠΑ, το έτος 1988, Μάικλ Δουκάκης, με αντίπαλο τον Τζορτζ Μπους, πατέρα. Από τον πατέρα του έχει ρίζα καταγωγής από τη Μυτιλήνη, ενώ από τη μητέρα του, Ευτέρπη, είναι από το Βρυσοχώρι Ιωαννίνων, που, εννοείται, επισκέφθηκε πρώτο πρώτο. Οπως μας πληροφορεί ο δικηγόρος και ιστορικός τής Μουργκάνας, Αντώνης Βενέτης: από το Βρυσοχώρι, πρώτος εξάδελφος της Ευτέρπης ήταν και ο Νικόλαος Κασαβέτης, από τα ιδρυτικά στελέχη της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας στις ΗΠΑ και πατέρας του σημαντικού σκηνοθέτη του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου αείμνηστου Τζον Κασαβέτης, που πάντα, όπως και ο γιος του, τόνιζε την ελληνική καταγωγή του…
Στο αναστημένο σπίτι της Ελένης
Ηταν εκείνο το πρωινό της 24ης Αυγούστου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού -ο οποίος τον Ιούνιο του 1779 είχε περάσει από το Λια, δίδαξε και ευλόγησε την οικογένεια του Δρόση Βενέτη, λίγο πριν από τον μαρτυρικό του θάνατο στην Αλβανία- σειρά του Λια να υποδεχθεί και να τιμήσει τον Μάικλ Δουκάκης, για δύο τετραετίες κυβερνήτη της Πολιτείας της Μασαχουσέτης. Μαζί με τη σύζυγό του Κάθριν εκκλησιάστηκαν στον ναό του Αγίου Δημητρίου, κτίσμα του 18ο αιώνα, και μετά παρακολούθησαν την επιμνημόσυνη δέηση υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των εκτελεσθέντων Λιωτών, την 29 Αυγούστου 1949, από τους αντάρτες του ΔΣΕ, μεταξύ των οποίων και η Ελένη Γκατζογιάννη. Ο Νίκος Γκατζογιάννης, με συγκίνηση ξενάγησε τον Μάικλ και την Κάθριν Δουκάκης στο σπίτι της Ελένης Γκατζογιάννη, που αναπαλαίωσε και αναδόμησε αυθεντικά η εγγονή της Ελένη Gage, ήδη γνωστή συγγραφέας στις ΗΠΑ. Στη συνέχεια, παρετέθη γεύμα προς τιμήν του Ελληνοαμερικανού κοντοχωριανού Μ. Δουκάκης στον ωραίο τουριστικό ξενώνα του χωριού, που διευθύνει η ευγενική Λ. Ντάφλου. Τον προσφώνησαν ο Νίκος Γκατζογιάννης, ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Αντώνης Μπέζας, ο βουλευτής, τ. υπουργός κ. Αντώνης Φούσας, η πρόεδρος του Δ.Δ. Λια Φιλιατών κ. Ντίνα Πέτση. Στην αντιφώνησή του ο κ. Μάικλ Δουκάκης μίλησε για τη χαρά που του δίνει η επίσκεψη στο ακριτικό χωριό Λια, το οποίο γνώρισε και αγάπησε από τις σελίδες του βιβλίου του Nick Gage. «Ολα μου είναι οικεία, οι δρόμοι, οι ανηφοριές, η θέα, το σπίτι, που τώρα μια Ελένη το ανέστησε, όπως του αξίζει…».
Παρέστησαν ο δήμαρχος Ιωαννιτών κ. Νίκος Γκόντας, ο νομάρχης Θεσπρωτίας κ. Γιόγκας, ο δήμαρχος Φιλιατών κ. Ντουμάζιος, ο τ. δήμαρχος Ηγουμενίτσας κ. Θωμάς Πάντος, ο πρόεδρος της Leo Burnett κ. Πέτρος Βενέτης, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ανατολικών Σπουδών στο Λέιντεν της Ολλανδίας κ. Ευάγγελος Βενέτης, ο λιώτικης καταγωγής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών κ. Κώστας Χρυσικόπουλος και κάτοικοι του Λια.
Την 25η Αυγούστου ανακοινώθηκε ο θάνατος του γερουσιαστή Εντουαρντ Κένεντι και ο κ. Μάικλ Δουκάκης ανεχώρησε αμέσως για τις ΗΠΑ, όπως όφειλε, ως δημοκρατικός τέως κυβερνήτης Μασαχουσέτης.
Οποιον πάρει… ο κύβος
Ωρα 20.20 χθες το δελτίο διακόπηκε για να μεταδοθεί το διάγγελμα του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή, που βαρύς και πιεσμένος, με την καλή του γραβάτα, ανακοίνωσε: «Εκλογές στις 4 Οκτωβρίου. Ο κύβος ερρίφθη».