Η φοροδιαφυγή έχει διπλό κόστος. Το ένα είναι ταμειακό. Η μεγάλη φοροδιαφυγή γίνεται από τον φόρο εισοδήματος και από τον φόρο προστιθέμενης αξίας. Το 2008, τα έσοδα που συγκέντρωσε το κράτος από τη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων και εταιρειών ήταν 17 δισ. και τα έσοδα από τον φόρο προστιθέμενης αξίας ήταν 20 δισ. ευρώ. Το σύνολο εσόδων από αυτές τις δύο κατηγορίες φόρων ήταν 37 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις αρμόδιων τεχνοκρατών, η φοροδιαφυγή κυμαίνεται περί τα 18 δισ. ευρώ ετησίως. Δηλαδή, σε κάθε δύο ευρώ που εισπράττει το δημόσιο ταμείο, του διαφεύγει άλλο ένα ευρώ. Με άλλα λόγια, αν υποτεθεί ότι μηδενίζουμε τη φοροδιαφυγή, θα μπορούσαμε να μειώσουμε τη φορολογία εισοδήματος και τον φόρο προστιθέμενης αξίας στο μισό, χωρίς να μειωθούν τα φορολογικά έσοδα του κράτους. Αντίστοιχα, αν εισπράτταμε τα έσοδα που φοροδιαφεύγουν επιπλέον των φόρων που πληρώνουμε, θα μηδενίζαμε το φετινό δημόσιο έλλειμμα και θα ισοσκελίζαμε τον κρατικό προϋπολογισμό.
Το δεύτερο κόστος της φοροδιαφυγής είναι αναπτυξιακό. Η φοροδιαφυγή υπονομεύει την ανάπτυξη της οικονομίας. Αφενός, επειδή στερεί πόρους που θα μπορούσαν να διοχετευθούν με αναπτυξιακά κριτήρια στην οικονομία. Αφετέρου μας μαθαίνει να ζούμε, να επιβιώνουμε ή να ευδοκιμούμε, σε ένα καθεστώς που χαρακτηρίζεται από δύο επάλληλους φαύλους κύκλους.
Πρώτος: Αποστερεί το κράτος από έσοδα, το κράτος προσφεύγει σε ακριβότερο δανεισμό, στη συνέχεια κυνηγά όσους πληρώνουν φόρο για να αποπληρώσει τους δανειστές του – ο ένας φαύλος κύκλος, με δευτερογενές προϊόν τη διεύρυνση των ανισοτήτων και της κοινωνικής αδικίας. Επίσης, δημιουργεί αθέμιτο ανταγωνισμό σε βάρος εκείνων των επιχειρήσεων που δεν φοροδιαφεύγουν – αυτός είναι ο δεύτερος φαύλος κύκλος.
Ολοι είμαστε μέσα σε αυτό το τοπίο.
Δεν αληθεύει ότι φοροδιαφεύγουν μόνον οι επιχειρήσεις. Η αλήθεια είναι ότι φοροδιαφεύγουν και σημαντικές κατηγορίες μισθωτών. Παράδειγμα, οι δημόσιοι υπάλληλοι που έχουν δεύτερη δουλειά, οι οποίοι κι αν ακόμη ήθελαν να πληρώσουν τον αναλογούντα φόρο, δεν μπορούν να το πράξουν διότι απαγορεύεται να έχουν δεύτερη δουλειά…
Δεν αληθεύει, επίσης, ότι φοροδιαφεύγουν μόνον ή κυρίως οι μεγάλες επιχειρήσεις. Προφανώς, αρκετές από αυτές φοροδιαφεύγουν (όπως αποδεικνύει η θάλασσα των πλαστών τιμολογίων). Αλλά, είναι γνωστό τοις πάσι ότι με τον τεχνητό πνεύμονα της φοροδιαφυγής επιβιώνει ένα ολόκληρο πέλαγος μικρών δήθεν-επιχειρήσεων (και δήθεν ραχοκοκαλιά της οικονομίας…), οι οποίες δημιουργούνται στο πόδι ως άμεσο υποκατάστατο της ανεργίας, χωρίς να είναι ή να μπορούν να γίνουν βιώσιμες με όρους αγοράς. Με δυο λόγια, το πρόβλημα είναι βαθύτατο, γιατί η φοροδιαφυγή έχει γίνει τρόπος ζωής των πολιτών και λειτουργίας των επιχειρήσεων. Για αυτό τον λόγο, μέχρι σήμερα, ο καθένας επιθυμεί (και πρόθυμα εισηγείται…) να παταχθεί η φοροδιαφυγή του διπλανού του. Σήμερα, εξαιτίας της οιονεί χρεοκοπίας της χώρας, διαμορφώνεται διαφορετική κοινωνική ψυχολογία στη βάση της κατανόησης ότι (κι αν οι αλλαγές είναι οδυνηρές, πάντως…) δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να βαδίζουμε όπως βαδίζαμε έως τώρα. Μέτρα υπάρχουν, είναι γνωστά, εφαρμόζονται σε πολλές χώρες. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την Αμερική. Αυτό που χρειάζεται, είναι η αποκατάσταση της κοινωνικής εμπιστοσύνης προς το κράτος, ως το πρώτο μεγάλο και αναγκαίο βήμα για ένα νέο ξεκίνημα.