Εάν ο πρώην κολοσσός της Lehman Brothers δεν είχε καταρρεύσει ως πύργος από τραπουλόχαρτα, θα ξέσπαγε ούτως ή άλλως η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση; Το ερώτημα καλείται να απαντήσει ο διακεκριμένος πανεπιστημιακός Κένεθ Ρογκόφ. Ο καθηγητής Οικονομικών στο Χάρβαρντ είχε εκπλήξει τις διεθνείς αγορές πέρυσι τον Αύγουστο, όταν τις είχε προειδοποιήσει ότι «δεν πρόκειται να δούμε μόνο να διαλύονται μεσαίου μεγέθους τράπεζες τους επόμενους μήνες, αλλά και μία ή περισσότερες από τις μεγάλες επενδυτικές». Οντως επαληθεύτηκε, με τη Lehman να χρεοκοπεί στα μέσα Σεπτεμβρίου.
Ο ιστορικός της οικονομίας στο Πρίνστον Χάρολντ Τζέιμς επισημαίνει ότι η κατάρρευση της Lehman φέρει αναλογίες με εκείνην της Credit-anstalt, μιας μεγάλης αυστριακής τράπεζας, η οποία διαλύθηκε το 1931. Αυστρία και Γερμανία είχαν επιδοθεί σε εκτεταμένο δανεισμό από ξένους πιστωτές και η χρεοκοπία της Credit-anstalt είχε επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, εκτραχύνοντας τη Μεγάλη Υφεση.
Ο Κένεθ Ρογκόφ έχει άλλη άποψη. Πιστεύει σήμερα, όπως κι ένα μήνα πριν από τη διάλυση της Lehman, ότι οι ΗΠΑ έχουν όλες τι προδιαγραφές να προκαλέσουν μια μαζική χρηματοπιστωτική κρίση. Τρισεκατομμύρια δολάρια σε χρέη έχουν τιτλοποιηθεί από μια διογκωμένη φούσκα περιουσιακών στοιχείων. Οι παραγραφές περιουσιακών στοιχείων είχαν φθάσει μόλις πέρυσι τον Αύγουστο τα 500 δισ. δολ. Ακόμα κι αν η Lehman διασωζόταν, κάποιες άλλες θα είχαν ακολουθήσει, υποστηρίζει. Μία εβδομάδα πριν από τη διάλυση της Lehman, οι προθεσμιακές αγορές συμβολαίων είχαν προβλέψει κάμψη 15% στις τιμές των κατοικιών στις μητροπολιτικές περιοχές των ΗΠΑ τους επόμενους 9 μήνες, πέραν της πτώσης του 24%, η οποία είχε συντελεστεί ήδη. Μια τέτοια εξέλιξη, η οποία δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, σε συνδυασμό με ανάλογες πτώσεις στις τιμές των ακινήτων επαγγελματικής χρήσεως, θα ανάγκαζε ορισμένες μεγάλες τράπεζες να φθάσουν στο χείλος της καταστροφής. Πολλά από τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τα οποία δέχθηκαν κρατική βοήθεια μετά τη Lehman, όπως η AIG, η UBS και η Fortis, θα τη χρειάζονταν ούτως ή άλλως.
Η διάλυση της Lehman προκάλεσε οδυνηρότατες συνέπειες. Προκλήθηκε πανικός στις αγορές χρηματοπιστωτικών προϊόντων, επιδεινώνοντας δραματικά τη ρευστότητα των τραπεζών. Ενας φαύλος κύκλος, με περικοπή πιστώσεων και αποδυνάμωση της ανάπτυξης, δημιουργήθηκε. Τον Ιούλιο του 2008, το ΔΝΤ εκτιμούσε πως η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυσσόταν 3,9% το 2009, ενώ σήμερα εκτιμά ότι θα συρρικνωθεί κατά 1,4%. Η πρόβλεψη της Economy. com της Moody’s τον Αύγουστο του 2008 ήταν ότι εφέτος 2,9 εκατομμύρια πρωτεύοντα στεγαστικά δάνεια δεν θα εξυπηρετηθούν – κι αυτός ο αριθμός ήταν καταστροφικός. Με τα σημερινά δεδομένα, ο αριθμός θα φθάσει τα 3,8 εκατομμύρια μετά μια σειρά πολιτικών σφαλμάτων και του συνεπαγόμενου πανικού, ο οποίος εξαφάνισε θέσεις εργασίας και εισοδήματα, όπως διαπιστώνει ο οικονομολόγος της Economy. com Μαρκ Ζάντι.
Ωστόσο, από πολιτικής απόψεως, είναι πολύ δύσκολο να διακρίνεις το πώς τα λάθη θα είχαν αποφευχθεί. Ο Κένεθ Ρογκόφ υποστηρίζει ότι οι πολιτικές πιέσεις έως ενός σημείου θα οδηγούσαν σε διάλυση ενός μεγάλου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. «Εάν εξετάσουμε τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις, τότε το κλασικό σενάριο θέλει να αφήνεις την τέταρτη ή την πέμπτη μεγαλύτερη τράπεζα να πτωχεύει και να σώζεις όλες τις άλλες», υπογραμμίζει, βασιζόμενος σε ενδελεχή έρευνα σε συνεργασία με την Κάρμεν Ράινχαρτ του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ.