Στην εποχή που δεν είχε ακόμη επικρατήσει η χριστιανική ηθική, οι συγγραφείς -ιδίως οι ποιητές- έγραφαν για τον έρωτα με μία ελευθερία αδιανόητη για τα κριτήρια του 19ου αιώνα. Για τον λόγο αυτόν, ώς και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα οι μεταφραστές ποιητών της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής περιόδου ένιωθαν την υποχρέωση να προστατεύσουν τους αναγνώστες από την ανοίκεια ελευθεριότητα των αρχαίων. Ετσι, σε πολλές αγγλικές μεταφράσεις, που θεωρούνται κλασικές και εξακολουθούν να κυκλοφορούν, εκεί όπου ο ποιητής κατεβάζει το παντελόνι του, ο μεταφραστής έρχεται να του φορέσει φύλλο συκής: οι στίχοι που θεωρούνται «shocking» αποδίδονται στα λατινικά. Ο συλλογισμός πίσω από τη σεμνότυφη επιλογή είναι ότι οι λόγιοι και οι κλασικιστές, που ίσως ανατρέξουν στη μετάφραση, κατά πάσα πιθανότητα ξέρουν λατινικά και, άρα, δεν έχουν ανάγκη – θα καταλάβουν. Ο απλός άνθρωπος, που μπορεί να μολυνθεί, είναι καλύτερα να μην καταλαβαίνει…
Κάπως έτσι μου μοιάζει η προσπάθεια της ελληνικής πλευράς στο θέμα της Πουγουδουμού να πείσει την κυβέρνηση της γειτονικής χώρας να δεχθεί τον όρο «Μακεντόνσκι» (ως προς τον προσδιορισμό γλώσσας και εθνικότητας), αλλά γραμμένο στο κυριλλικό αλφάβητο. Προφανώς, για να μη θίγεται η ψυχολογική ισορροπία μας – αφού υποτίθεται ότι το όνομα είναι η ψυχή μας. Ας μου επιτραπεί να καταθέσω μια καλύτερη ιδέα. Το «Μακεντόνσκι» να γράφεται στα κινέζικα. Ποιος θα ενοχληθεί από τα ιδεογράμματα; Γιατί όχι και με αιγυπτιακά ιερογλυφικά;
Είναι τόσο γελοίο να αναζητούμε «μπούργκα» για να ευπρεπίσουμε τις έννοιες, ώστε καταντά ατιμωτικό. Εντούτοις, θα ήταν τελείως εκτός πραγματικότητος να υποστήριζε κανείς ότι, για οποιαδήποτε κυβέρνηση διαθέτει στοιχειώδες ένστικτο αυτοσυντήρησης, προσφέρεται άλλη οδός, είτε προς την όξυνση είτε προς την άνευ όρων συνθηκολόγηση. Ακόμη και ο Αντώνης Σαμαράς αυτοπροσώπως να χειριζόταν το θέμα ως υπουργός Εξωτερικών (ο σημερινός Σαμαράς, όχι ο παλιός της δεκαετίας του 1990…) θα ήταν και αυτός υποχρεωμένος να ζητήσει την καλή διάθεση των γειτόνων, αφού χωρίς τη συμμετοχή τους δεν γίνεται να κοροϊδέψουμε τους εαυτούς μας. Ετσι που τα καταφέραμε, στην ατίμωση της ήττας πρέπει να προσθέσουμε από πάνω και τον εξευτελισμό του στρουθοκαμηλισμού…
Οπως Ομπάμα
Πώς γίνεται με τους εφήβους, όταν περνούν μια φάση ταύτισης με ένα ίνδαλμά τους και προσπαθούν να του μοιάσουν; Κάτι τέτοιο πρέπει να έχει πάθει ο Γιώργος με τον Ομπάμα. Οσοι παρακολουθούν τις ομιλίες του Αμερικανού προέδρου από το CNN και έτυχε να δουν και τη συνέντευξη του Γιώργου στο ίδιο δίκτυο, είναι αδύνατον να μην τους έχει κάνει εντύπωση πως η διακύμανση του τόνου εκφοράς (intonation) στον λόγο του Γιώργου όταν χρησιμοποιεί την αγγλική είναι ακριβώς ίδια με του Ομπάμα. Πάω στοίχημα ότι του βγαίνει τελείως φυσικά και δεν πρόκειται για το αποτέλεσμα ενσυνείδητης προσπάθειας. Ούτε και με ανησυχεί το θέμα. Μια φάση είναι, που θα περάσει με την ωριμότητα…
«What if»
Τα ιστορικά βιβλία που ανήκουν στην κατηγορία που διεθνώς αποκαλείται με τον αγγλικό όρο του τίτλου δεν ανήκουν ασφαλώς στη σοβαρή ιστοριογραφία. Στην καλύτερη περίπτωση, οι πραγματείες που εξετάζουν τη μορφή που θα είχε ο σημερινός κόσμος αν ένα σημείο κρίσιμο για τη διαμόρφωσή του είχε διαφορετική έκβαση (λ. χ., αν είχαν κερδίσει οι Γερμανοί τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) είναι το πολύ πολύ μια άσκηση περιορισμένης χρησιμότητας. Είναι, ωστόσο, διασκεδαστικές και, γι’ αυτό, δημοφιλείς στους αναγνώστες.
Το δικό μου «what if» αφορά τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον πολιτικό που σφράγισε την περίοδο που ονομάζουμε μεταπολίτευση, σε τέτοιο βαθμό ώστε τον αντέγραψε ακόμη και η Κεντροδεξιά. Συγκεκριμένα, για μένα ο πειρασμός να φαντασθώ πόσο διαφορετική θα μπορούσε να ήταν σήμερα η πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα ορθώνεται κάθε φορά όπου σκέπτομαι τη σύλληψη του Α. Παπανδρέου όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Σύμφωνα με αφήγηση του Γιώργου, σε συνέντευξη δημοσιευμένη γύρω στα μέσα της περασμένης δεκαετίας, ο πατέρας του ήταν κρυμμένος σε ένα πατάρι, όταν ήλθαν να τον συλλάβουν. (Εδώ αξίζει να αναρωτηθούμε, τι μπορεί να ήλπιζε ένας τόσο ευφυής άνθρωπος όπως ο Α. Παπανδρέου κρυπτόμενος σε ένα πατάρι. Πίστευε ότι δεν θα τον ανακάλυπταν; Τέλος πάντων…) Βλέποντας τον πατέρα του στα χέρια των κακών, ο Γιώργος έτρεξε στο γραφείο του Ανδρέα, πήρε το όπλο που ήξερε ότι υπήρχε εκεί και το έστρεψε προς τους στρατιωτικούς! Ευτυχώς, δεν το χρησιμοποίησε. Τονίζω το ευτυχώς, διότι όλοι ξέρουμε τι θα είχε συμβεί αν ο μικρός Γιώργος είχε αποφασίσει να πυροβολήσει τους κακούς. Φαντασθείτε πόσο διαφορετική θα ήταν σήμερα η Ελλάδα, αν δεν είχε υπάρξει ο Ανδρέας Παπανδρέου!
Προσκλητήριο εντίμων
Τα καλά νέα είναι ότι αυτό που περίμενε ο Αντώνης Σαμαράς, αφ’ ότου κέρδισε την εκλογή και άρχισε να σχηματίζει την ομάδα του, επιτέλους έγινε. Τα κακά νέα, ωστόσο, είναι ότι η αγωνία συνεχίζεται. Συγκεκριμένα, ο περίφημος εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Αιγαίου των κυβερνήσεων Γρίβα και Ζολώτα (1989 – 1990) Αντώνιος Φούσσας εξέδωσε ανακοίνωση, με την οποία συμβουλεύει τον πρόεδρο της Ν. Δ. στη διανομή οφικίων: «Θα πρέπει να γίνει προσκλητήριο εντίμων και ικανών ανθρώπων» τονίζει, «για να προσέλθουν και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξει μεγάλη ανταπόκριση». Εντούτοις, δεν λέει ρητώς αν προτίθεται και ο ίδιος να ανταποκριθεί στο προσκλητήριο, γεγονός που παρατείνει την αγωνία…