Αφού δεν πήραμε μόνοι μας μέτρα για τη σωτηρία της οικονομίας, αναγκαζόμαστε να τα εφαρμόσουμε υπό την κηδεμονία της διεθνούς κοινότητας και με τη βοήθεια βλοσυρών εταίρων – με όλες τις εντάσεις που αυτό προκαλεί εντός Ελλάδος αλλά και στις διεθνείς σχέσεις μας. Διαβάζοντας το κείμενο της συμφωνίας ανάμεσα στην Ελλάδα, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όταν δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη Τρίτη, αισθάνθηκα ότι διάβαζα για την οικονομία και τους θεσμούς μιας άλλης χώρας. Μέσα στις πολλές απαιτήσεις που περιέγραφε το Μνημόνιο, αποκαλυπτόταν το μέγεθος της περικοπής εξόδων και της αύξησης εσόδων του κράτους (σύνολο 36,4 δισ. ευρώ έως το 2014), αλλά και η ριζική μεταρρύθμιση της οικονομίας, της εργατικής αγοράς και του ασφαλιστικού συστήματος. Η συμφωνία αποτελεί μια επανάσταση – υιοθετεί όλα τα μέτρα που οι πολιτικές ηγεσίες δεκαετιών δεν τολμούσαν να αγγίξουν.
Το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής καθορίζει τις απαιτούμενες ενέργειες για τη δημοσιονομική εξυγίανση, την αυστηρότερη εποπτεία των τραπεζών, για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στους τομείς των μεταφορών, της αγοράς εργασίας, της υγείας, των ασφαλιστικών ταμείων, των κλειστών επαγγελμάτων κ. ά. Απαιτεί την απλοποίηση διαδικασιών σε όλη τη δημόσια διοίκηση, από τους μισθούς υπαλλήλων έως τις κρατικές προμήθειες, όπως και αποτελεσματικούς ελέγχους και την ποινική δίωξη φοροφυγάδων. Καθορίζει την ύπαρξη τριών μόνο συνταξιοδοτικών ταμείων και ενιαία ηλικία κανονικής συνταξιοδότησης (τα 65 χρόνια) και πρόωρης (τα 60). Το σχέδιο προσβλέπει στην εξάλειψη πολλών αδικιών και στρεβλώσεων στην ελληνική κοινωνία, την ίδια ώρα που περικόπτει εισοδήματα και παροχές. Αν πετύχει, θα είμαστε μια φτωχότερη αλλά ίσως πιο δίκαιη κοινωνία.
Η επιτυχία του εγχειρήματος, όμως, θα κριθεί από το πόσο γρήγορα θα εφαρμοστούν οι μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στην ανάπτυξη και την παραγωγή, ως αντιστάθμισμα των περικοπών, οι οποίες απειλούν την ανάπτυξη και ίσως και τον ίδιο τον κοινωνικό ιστό. Θα κριθεί από την αξιοπιστία της κυβέρνησης και των άλλων πολιτικών δυνάμεων, και από το πόσο ο λαός θα ανεχτεί μια τόσο μεγάλη ανατροπή. Το πρόγραμμα ήδη προκαλεί τεράστια αναστάτωση, χωρίς να έχουν φανεί οι πραγματικές επιπτώσεις της εξάλειψης μεγάλου μέρους του εισοδήματος των πολιτών. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι τίποτα δεν θα είναι όπως πριν.
Οσο οδυνηρά και αν είναι τα μέτρα, όμως, μπορούν να έχουν και απρόσμενες θετικές εξελίξεις. Ισως μας οδηγήσουν στο να γίνουμε πιο απαιτητικοί -πιο ενεργοί- πολίτες. Να μην ανεχόμαστε τα απαράδεκτα που ανεχόμασταν έως τώρα, αλλά να απαιτούμε τα δικαιώματά μας και να εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας.
Οσο απλοϊκή και επικίνδυνη και αν είναι η οργή στους δρόμους, με την κραυγή «Κλέφτες!» και τις μούντζες προς τη Βουλή, δείχνει ότι η ανοχή προς την καθημερινή διαφθορά -μικρή και μεγάλη- τελείωσε. Ο πόνος από τις περικοπές οδηγεί στην ανακάλυψη ότι η διαφθορά ή η αδιαφορία του διπλανού μας είναι και δικό μας πρόβλημα – επειδή, στο τέλος, εμείς πληρώνουμε για τα ελλείμματα και την έλλειψη παραγωγικότητας. Αλλά και αυτοί που δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους ίσως ξυπνήσουν και δουν ότι δεν είναι μόνοι, ότι πρέπει να συμβάλουν στην εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας, αλλιώς όλοι χάνουν. Είτε είναι υπάλληλοι είτε αφεντικά, είτε δικαστές είτε αστυνόμοι.
Αυτές οι μέρες θα κρίνουν το μέλλον μας. Η κυβέρνηση και ο λαός καλούνται να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες μιας οικονομικής και κοινωνικής προσαρμογής, που είναι πρωτοφανής σε έκταση και βιαιότητα, την ώρα που η Νέα Δημοκρατία καταψήφισε το σχέδιο διάσωσης και τα δύο κόμματα της Αριστεράς επενδύουν στην αντίσταση στους δρόμους. Μέσα στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ υπάρχουν μεγάλες εντάσεις, αφού το σχέδιο διάσωσης είναι αντίθετο με το ίδιο το DΝΑ ενός κόμματος που έχτισε πάνω στον λαϊκισμό και στις αλόγιστες παροχές. Αυτό κάνει τον αγώνα του Γιώργου Παπανδρέου ακόμη πιο δύσκολο και κρίσιμο. Είτε τον ψηφίσαμε είτε όχι, και ας διαφωνούμε με επιλογές και λάθη του, αυτόν τον καιρό οφείλουμε να τον στηρίξουμε – και να απαιτούμε συνεχή σοβαρότητα και επαγρύπνηση από την κυβέρνησή του, από τους συμπολίτες μας, από τους εαυτούς μας. Η μόνη σωτηρία είναι η επιτυχία: από εμάς εξαρτάται αν θα φτιάξουμε νέα χώρα ή αν θα ζούμε σε εφιάλτη.