Την ώρα που στην Ελλάδα συζητείται η πρόταση μεταρρύθμισης του τρόπου διοίκησης και λειτουργίας των πανεπιστημίων, οι Βρετανοί φοιτητές είναι στους δρόμους και μονοπωλούν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων με τις διαμαρτυρίες τους. Ακόμη και ο Πρίγκιπας Κάρολος με την Καμίλα βρέθηκαν στο μέσο μιας βίαιης διαδήλωσης, την ώρα που κατευθύνονταν με το αυτοκίνητό τους σε φιλανθρωπική συναυλία. Τι συμβαίνει άραγε στο Λονδίνο; Μήπως οι διαδηλώσεις σημαίνουν ότι η Ελλάδα πάει να μιμηθεί λάθος μοντέλο για τα δικά της πανεπιστήμια; Είναι αναπόφευκτό πολλοί Ελληνες ακαδημαϊκοί και πολιτικοί να μπουν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν τις αντιδράσεις στη Βρετανία για να στηρίξουν την αντίθεσή τους στις αλλαγές που προτείνει το υπουργείο Παιδείας. Θα κάνουν -είτε εκουσίως είτε όχι- λάθος.
Πρώτα απ’ όλα, οι δύο ατζέντες μεταρρυθμίσεων που προωθούνται στην Αθήνα και το Λονδίνο είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, δεν υφίσταται καμία λογική στη διασύνδεσή τους. Δεύτερον, οι διαδηλώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν βάσιμες αιτίες. Για να καταλάβει κανείς τι αλλαγές προωθούνται, θα πρέπει να έχει πτυχίο λογιστικής, αφού αφορούν τα ποσά και τα κριτήρια με τα οποία τα δίδακτρα θα καταβάλλονται από τους φοιτητές, αλλά και τον τρόπο που θα επιχορηγούνται τα πανεπιστήμια. Στην ουσία, η νέα κυβέρνηση πήρε ένα μοντέλο που είχε αποδειχθεί λειτουργικό και το αλλάζει με τρόπο που το μετατρέπει σε κοινωνικά άδικο και ακαδημαϊκά αναποτελεσματικό.
Ετσι, ενώ η λογική του μοντέλου χρηματοδότησης των βρετανικών πανεπιστημίων παραμένει σε γενικές γραμμές ίδια, θεσμοθετούνται σημαντικές επιμέρους αλλαγές. Οπως συνέβαινε μέχρι σήμερα, οι περισσότεροι Βρετανοί φοιτητές των αγγλικών πανεπιστημίων (το σύστημα είναι διαφορετικό στην Ουαλλία και στη Σκωτία) δεν θα πληρώνουν τίποτε για τις σπουδές τους, καθώς τα δίδακτρα και τα έξοδα διαβίωσής τους χρηματοδοτούνται με δάνειο από την κυβέρνηση. Οταν αποφοιτήσουν και βρουν δουλειά με μισθό πάνω από 25.000 ευρώ τον χρόνο, αρχίζουν να ξεπληρώνουν τις δόσεις του δανείου τους, αλλά με πολύ ευνοϊκά επιτόκια. Το σύστημα βασίζεται στην υπόθεση ότι οι απόφοιτοι πανεπιστημίων έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να βγάζουν πολύ περισσότερα χρήματα από εκείνους που δεν πήγαν στο πανεπιστήμιο.
Υπάρχουν όμως πολλά προβλήματα με τις νέες αποφάσεις της κυβέρνησης. Πρώτον, θα επιτρέπεται στο εξής στα πανεπιστήμια να χρεώνουν έως και 10.000 ευρώ τον χρόνο για προπτυχιακές σπουδές, γεγονός που σημαίνει ότι τα παιδιά θα τελειώνουν το πανεπιστήμιο έχοντας ένα δάνειο 30.000 ευρώ να ξεπληρώσουν μόνο από τα δίδακτρα (οι επιπτώσεις αυτής της αύξησης θα είναι δραματικές για όσους Ελληνες θα θελήσουν να σπουδάσουν στη Βρετανία). Δεύτερον, η χρηματοδότηση που λαμβάνουν τα πανεπιστήμια από την κυβέρνηση, ξέχωρα από τα δίδακτρα, αλλάζει ριζικά και στην ουσία μηδενίζεται για τις σχολές ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, αλλά και εφαρμοσμένων και καλών τεχνών. Τα πανεπιστήμια που έχουν τέτοιες σχολές θα πρέπει να τις χρηματοδοτούν αποκλειστικά από τα δίδακτρα των φοιτητών. Τρίτον, η κυβέρνηση καταργεί το επίδομα που δίνει σε παιδιά φτωχών οικογενειών με αντάλλαγμα να μείνουν στο σχολείο και μετά το πέρας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και να τελειώσουν το λύκειο.
Αν τα πάρουμε όλα αυτά μαζί, τότε γίνεται αντιληπτό ότι το κόστος της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εκτοξεύεται. Τα δίδακτρα θα είναι τόσο υψηλά που δεν θα είναι δυνατόν να σπουδάσουν τα παιδιά φτωχών οικογενειών, τα οποία μάλιστα δεν θα έχουν και κίνητρα για να τελειώσουν καν το σχολείο. Το σημερινό πρόβλημα δημιουργείται λοιπόν από την αναβαθμονόμηση των δαπανών και όχι από τη γενική λογική του συστήματος, η οποία ορθώς εμπλέκει και τους φορολογούμενους γενικά, αλλά και τους αποφοίτους ειδικά, στη χρηματοδότηση των σπουδών.
Ας συγκρίνουμε λοιπόν τα πράγματα με την Ελλάδα. Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις που προτείνει το υπουργείο Παιδείας στην Αθήνα είναι συμβατές με όσα ισχύουν στη Βρετανία εδώ και τριάντα χρόνια, πολύ πριν, δηλαδή, αποφασιστεί η επιβολή διδάκτρων. Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνονται στην Ελλάδα είναι σχεδιασμένες να αντιμετωπίσουν διαφορετικής τάξης προβλήματα. Αυτό που απαιτείται στην ελληνική περίπτωση είναι αλλαγές που θα καταπολεμήσουν την απομόνωση των πανεπιστημίων από την υπόλοιπη κοινωνία, την πολιτικοποίηση, την κακοδιοίκηση και την αγνόηση των διεθνών κανόνων καλών πρακτικών στην εσωτερική τους λειτουργία. Εχω πολλούς Ελληνες φίλους ακαδημαϊκούς που υποστηρίζουν τους βασικούς άξονες των προτεινόμενων αλλαγών, ενώ οι Ελληνες πανεπιστημιακοί της διασποράς συχνά απελπίζονται με τα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στις μεταρρυθμίσεις.
Βέβαια, οι προτάσεις δεν καλύπτουν όλο το φάσμα των προβλημάτων των ελληνικών πανεπιστημίων. Ο κίνδυνος είναι ωστόσο να μονοπωλήσουν στα πρωτοσέλιδα εκείνοι που είτε έχουν μικροκομματικές σκοπιμότητες, είτε θέλουν να προστατεύσουν τα μικροσυμφέροντά τους. Η πρόκληση που έχει μπροστά της η κυβέρνηση είναι να ξεπεράσει τους παραπάνω παράγοντες, να φέρει κοντά της την κοινή γνώμη και να ελέγξει πώς ορίζεται «το δημόσιο συμφέρον» σε αυτήν την περίπτωση. Με λίγα λόγια, η Ελλάδα δεν είναι Βρετανία και οι μεταρρυθμίσεις της είναι αναγκαίες.
Οι πρυτάνεις, το προσωπικό και οι φοιτητές των ΑΕΙ δεν έχουν το δικαίωμα να ορίζουν μόνοι τους το «δημόσιο συμφέρον». Έχοντας το προνόμιο να δουλεύουν σε πανεπιστήμιο, έχουν και την υποχρέωση να κάνουν σοβαρό διάλογο με την κυβέρνηση και την κοινωνία για την μελλοντική εξέλιξη του συστήματος. Σε ποια βάση ένα ακαδημαΪκός θα διαφωνεί, αλλά δεν θα συζητά;
* Ο καθηγητής Kevin Featherstone κατέχει την έδρα «Ελευθέριος Βενιζέλος» στο London School of Economics, όπου διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.