Ανήκει στο είδος που γνώρισε απροσδόκητη άνθηση τα τελευταία είκοσι χρόνια. Εννοώ το ιστορικό μυθιστόρημα, του οποίου η υπόθεση εκτυλίσσεται στους εξωελλαδικούς χώρους, όπου οι κοινότητές μας ευδοκίμησαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα μέσα σε κλίμα αγαθής γειτονίας με τους υπόλοιπους πληθυσμούς. Το «Ιttihat ve Terakki. Ενωση και Πρόοδος» του Ευάγγελου Μαυρουδή (Κέδρος, σελ. 586) αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που πρωτοκυκλοφόρησε το 2010 με τον γενικό τίτλο «Επιστροφή στη Σμύρνη» και γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Οπως και στα περισσότερα ανάλογα ιστορικά μυθιστορήματα, η πλοκή ξεκινά στον 19ο αιώνα και φθάνει μέσω αλμάτων, παρεκκλίσεων και αναδρομών μέχρι τον δικό μας καιρό. Κι ακόμα, η υπόθεση περιλαμβάνει μια ελληνική οικογένεια και μια αλλοεθνή, οι οποίες σε πείσμα των αντίρροπων καταστροφικών δυνάμεων της ιστορίας κατορθώνουν να καλλιεργήσουν σχέσεις σύμπνοιας και αγάπης.
Αφορμή για το ξετύλιγμα του οικογενειακού ρομάντζου θέτει μια απροσδόκητη απορία: πού οφείλεται η ομοιότητα στα χαρακτηριστικά του Τούρκου καραγκιοζοπαίκτη Ικίζ Μενεξελή και του Ελληνα δημοσιογράφου Πάρη Πηλείδη; Η αναπάντεχη διαπίστωση προσφέρει ταυτόχρονα το έναυσμα για μια λεπτομερή, πολυεδρική ανάπλαση των σαρωτικών κοινωνικοπολιτικών αναταραχών του 20ού αιώνα, που σημάδεψαν όχι μόνο τη μοίρα των συγκεκριμένων ατόμων αλλά ολόκληρων πληθυσμών. Η διαφορά στο μυθιστόρημα του Ευάγγελου Μαυρουδή από άλλα του είδους έγκειται στο ότι σε αυτόν τον δεύτερο τόμο, τουλάχιστον, η υπόθεση εστιάζεται κυρίως στις οικογενειακές και κοινωνικές περιπέτειες της τουρκικής πλευράς, καθώς οι ανερχόμενες δυνάμεις των Νεοτούρκων θα αμφισβητήσουν την παλαιά οθωμανική τάξη της αυτοκρατορίας του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ. Αποκυήματα της μυθοπλαστικής φαντασίας διασταυρώνονται με ιστορικά πρόσωπα. Ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών του Παλατιού, Αχμέτ Τζελαλεντίν μπέης, ο αρχηγός της αστυνομίας στην Κωνσταντινούπολη Σαλή πασάς, ο φιλελεύθερος Οθωμανός και πατέρας του νεότευκτου αλβανικού κράτους Ισμαήλ Κεμάλ, ο φιλελεύθερος πρίγκιπας, πολιτικός ηγέτης των Νεοτούρκων, Σαμπαχεντίν μπέης θα συγκατοικήσουν μέσα στις σελίδες του «Ενωση και πρόοδος» με τη γοητευτική τολμηρή πριγκίπισσα Ναζιμέ, με τον δύσμορφο αλλά φλογερό επαναστάτη Αχμέτ Κεμάλ, με τον Οθωμανό γιατρό των ανακτόρων Χουσνί Μενεξελή, με την αυταρχική φανατική μουσουλμάνα Πεϊκέρ Χανούμ. Μέσα από περίπλοκες ερωτικές περιπέτειες και υπέρμετρες επαγγελματικές φιλοδοξίες, μέσα από ίντριγκες και διαρκείς συνωμοσίες που εξυφαίνονται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης -στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στον Πειραιά ή στο Ερζερούμ- θα ξαναποκτήσουν ζωή επαναστάσεις, διωγμοί, γενοκτονίες, που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας του 20ού αιώνα.
Το «Ενωση και Πρόοδος» είναι ένα έντιμο μυθιστόρημα. Σε βάζει μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα την οποία δημιουργούν, όχι εικόνες και αισθήσεις, αλλά η δράση, η ταχύτητα των εναλλασσόμενων γεγονότων που επηρεάζουν αποφασιστικά τους πρωταγωνιστές. Δεν είμαι σε θέση να ελέγξω την ακρίβεια των ιστορικών γεγονότων, αλλά όπως μάς βεβαιώνει ο μυθιστοριογράφος, γιατρός Ευάγγελος Μαυρουδής, προέκυψαν από πολύμοχθες και πολύχρονες αναδιφήσεις σε αρχεία και ντοκουμέντα. Νόμιμα βεβαίως μπορεί να αναρωτηθούμε: έχει τόσο μεγάλη σημασία αν ένα μυθιστόρημα σέβεται την ιστορική αλήθεια; Νομίζω πως στην περίπτωση του αφηγηματικού είδους για το οποίο συζητάμε η ακρίβεια της αναπαράστασης του ιστορικού γεγονότος παίζει ρόλο. Διότι η μεγάλη εμπορική απήχηση των συγκεκριμένων αφηγημάτων μοιάζει να στηρίζεται πάνω σε μια σιωπηρή συμφωνία συνομολογημένη ανάμεσα στον συγγραφέα και στο πολυάριθμο αναγνωστικό του κοινό – η οποία προβλέπει ότι οι μυθοπλαστικές αρετές των έργων (η ιχνογράφηση χαρακτήρων, η ανάπτυξη της πλοκής, η ανάκληση ατμόσφαιρας, η πρόκληση σασπένς) δεν είναι μεν συγκλονιστικές, είναι ωστόσο επαρκείς ώστε να του προσφέρουν τη δυνατότητα να κατανοήσει τα ιστορικά γεγονότα μέσα από τις σελίδες ενός ευχάριστου μυθιστοριοποιημένου χρονικού. Το είδος ανήκει στις αφηγήσεις εκείνες που κάτω από το κάλυμμα της μυθοπλασίας διαθέτει την ικανότητα να προσφέρει γνώσεις σε διαφορετικών ειδών τομείς: στην ιστορία, τη γεωγραφία, την αρχαιολογία, τη θρησκειολογία, στα μαθηματικά. Το ενδιαφέρον τους, δηλαδή, δεν βρίσκεται τόσο στην ισχυρή συγκίνηση που προσφέρουν ως τέχνη, αλλά στην ικανοποίηση της ακόρεστης περιέργειας και της ανήσυχης φιλομάθειας του αναγνώστη που διψάει να πληροφορηθεί.
