Η μόδα κύκλους κάνει, όχι μόνο στα ρούχα, στο κούρεμα ή στη μουσική, αλλά και στις λέξεις. Ομως, οι κύκλοι των λέξεων της πολιτικής επικαιρότητας, των συνθημάτων και των υποσχέσεων γίνονται όλο και πιο βραχύβιοι, καθώς κάθε νέα λέξη ή φράση του συρμού καταπίνει την προηγούμενη. Η λέξη-καραμέλα των τελευταίων ημερών ήταν η «αξιοποίηση», ενώ σαν αντίθετό της εμφανίστηκε η «εκποίηση» ή η πώληση.
Ενα χρονογράφημα του Νίκου Πολίτη με τίτλο «Αξιοποίησις», δημοσιευμένο στην «Καθημερινή» το 1979, δείχνει ότι η λέξη αυτή δεν ενέπνεε εκείνα τα χρόνια τις κυβερνήσεις, αλλά τους κατόχους ακίνητης περιουσίας. Συμπλήρωμα του αστικού οράματος της αντιπαροχής ήταν η τουριστική αξιοποίηση ή μάλλον «αξιοποίησις»: «Μια λέξη καθώς πρέπει, της τρίτης βέβαια κλίσης, που ο κόσμος να χαλάσει δεν θα γίνει πρωτόκλιτη». Ο κόσμος άλλαξε, αλλάξαν οι καιροί, η λέξη καταλήγει πια σε -η, όμως κάτι από το παλιό της νόημα παραμένει: «Ιδού επιτέλους η λέξη που, ενώ από τη μια φανερώνει και προβάλλει τα ανεξάντλητα υλικά μπερεκέτια μας, από την άλλη, κρύβει και καταχωνιάζει την ψυχική και πνευματική μας φτώχεια».
Για πολλά χρόνια η αξιοποίηση εξέφραζε την εγχώρια ιδιωτική απληστία: πουλάμε τα χωράφια στο χωριό για να ζήσουμε καλύτερα στην πόλη. Τώρα η αξιοποίηση αποκτά ένα νεφελώδες περιεχόμενο, ανάλογα με το ποιος την επικαλείται και το ποιο είναι το προς αξιοποίηση αντικείμενο. Είναι αυτονόητο ότι κανείς δεν διαφωνεί με την αξιοποίηση του εθνικού πλούτου, αρκεί αυτή να μη συντελείται εις βάρος της Φύσης και του ανθρώπου, να μη μετατρέπει τις παραγωγικές μονάδες σε sweatshops, σε κάτεργα όπου οι άνθρωποι εργάζονται με όρους Χονγκ Κονγκ, Κίνας ή Βουλγαρίας. Αρκεί τα κέρδη να επενδύονται στη χώρα και να μην καταλήγουν εξ ολοκλήρου σε ξένα χέρια.
Σήμερα η αξιοποίηση μοιάζει να αποσυνδέεται από την ατομική δίψα για εύκολο πλουτισμό και να υπηρετεί το στόχο της μείωσης του χρέους. Οποιος χρωστά είναι όμηρος των δανειστών του, λέει η κοινή λογική, και χορεύει στο ρυθμό που άλλοι τού υπαγορεύουν. Αρκεί να μας τον υπαγορεύουν μαλακά, με σεβασμό και ευγένεια, αφού η εθνική μας αξιοπρέπεια είναι ζήτημα ύφους, όπως για τον αυτόχειρα ποιητή η ευτυχία ίσως είναι «ζήτημα ύψους».
Στα κατηγορηματικά «τρία δεν», που είχαν ειπωθεί τον Νοέμβριο του 2009 από τον τότε υπουργό Εργασίας («δεν» μειώνονται οι συντάξεις, «δεν» αυξάνεται το όριο ηλικίας, «δεν» αλλάζουν τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης»), έρχεται να προστεθεί άλλο ένα, το «δεν πουλάμε δημόσια γη», χωρίς όμως να ακολουθεί το επίρρημα «φτηνά», όπως στο κάποτε διάσημο τραγούδι του Θωμά Μπακαλάκου («Οχι δεν πουλάμε… τη σοδειά φτηνά»).
Η «αξιοποίησις» για την οποία μιλούσε ο Νίκος Πολίτης, σάρωνε πανάρχαιους αμμόλοφους, αμπέλια, ελαιώνες. Σήμερα, με ή χωρίς αξιοποίηση, σαρώνονται ζωές. «Αξιοποιήστε με!» κραυγάζουν εκατοντάδες χιλιάδες νέοι μορφωμένοι και άνεργοι (τρία σε ένα, όχι τρεις διαφορετικές κατηγορίες) ή, ακόμη χειρότερο, δεν μπαίνουν καν στον κόπο να κραυγάσουν, αφού ξέρουν ότι κανείς δεν ακούει. Οι «απασχολήσιμοι» -ένας όρος της δεκαετίας του ’80- δεν έγιναν καν αξιοποιήσιμοι, αλλά για πάντα αναξιοποίητοι, άχρηστοι, πλεονάζοντες, ανάξιοι να αποκτήσουν την ιδιότητα του εργαζόμενου, ανίκανοι να παράξουν, να προσθέσουν αξία σε οτιδήποτε.
Φθείρονται, ψευτίζουν και φτιασιδώνονται οι λέξεις, και το μόνο «δεν» που γεννιέται και γιγαντώνεται είναι εκείνο που συνοδεύει τα ρήματα ελπίζω, πιστεύω, αντέχω.