Η χώρα περνάει μια πολύ βαθιά κρίση, πρωτόγνωρη για τους περισσότερους. Η ανασφάλεια και ο φόβος για το μέλλον δεν είναι πλέον θλιβερό προνόμιο των ολίγων, ο αστικός ιστός της κοινωνίας υφίσταται τεράστια πίεση, τα κεκτημένα καταρρέουν, οι νέοι θυσιάζονται στον βωμό του καταναλωτικού εγωισμού των γονιών που δανείστηκαν για χρόνια από το μέλλον των παιδιών τους. Και το πολιτικό σύστημα της χώρας, με τα πολλά στοιχεία ανεπάρκειας και φαυλότητας που το διακρίνουν, αγωνίζεται (όσοι αγωνίζονται) να αποφύγει τα χειρότερα, να κάνει τις αλλαγές που δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να κάνει για πολλά χρόνια, να εξασφαλίσει την απαραίτητη βοήθεια απέξω, δημιουργώντας συνθήκες για ένα καλύτερο αύριο μετά την κρίση. Πολλοί περιμένουν από τους άλλους να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, ενώ αρκετοί αναζητούν ευκαιρίες σε περίοδο γενικευμένης απαξίωσης.
Ο ευρωπαϊκός μας περίγυρος βιώνει τη δική του κρίση. Η Ευρώπη παραδέρνει. Η Ελλάδα είναι σίγουρα ο πλέον αδύναμος και ευάλωτος κρίκος της ευρωαλυσίδας, δεν είναι όμως ο μόνος. Είναι το τέλος μιας εποχής, σίγουρα για την Ελλάδα, πιθανόν όμως και για την Ευρώπη και τον προηγμένο κόσμο γενικότερα. Το τέλος εποχής προσφέρει πεδίον δόξης λαμπρόν για κάθε λογής δημαγωγούς που επιζητούν να καλύψουν το πολιτικό και ιδεολογικό κενό μέχρις ότου γεννηθεί το καινούργιο. Προτείνουν απλές αναλύσεις και εύκολες λύσεις σε σύνθετα προβλήματα, χαϊδεύουν αυτιά, στοχεύουν στο θυμικό όταν ο κόσμος φοβάται και προσπαθεί να κρατηθεί από κάπου, ψάχνουν για εξιλαστήρια θύματα και αποδιοπομπαίους τράγους συχνά στον χώρο των μειονοτήτων ή εκτός εθνικών συνόρων. Η συνταγή είναι γνωστή και δοκιμασμένη πολλές φορές στο παρελθόν, με εξαιρετικά δυσάρεστα αποτελέσματα.
Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην επίθεση των δημαγωγών. Στο χείλος της οικονομικής κατάρρευσης, με αδύναμους θεσμούς, πολιτικό σύστημα σε κρίση απονομιμοποίησης, μια κοινωνία κατακερματισμένη, με πολλούς νεόπλουτους που αρνούνται πεισματικά να προσαρμόσουν τις καταναλωτικές συνήθειες στις παραγωγικές τους ικανότητες και άλλους νεόπτωχους, των οποίων οι αριθμοί αυξάνονται επικίνδυνα λόγω της κρίσης. Για τα δεινά της χώρας φταίνε οι πολιτικοί, μας λένε, αλλά ούτε κουβέντα για την υπερκατανάλωση και τη γενικευμένη διαφθορά σε μια χώρα όπου σημείο αναφοράς ήταν συνήθως οι ατσίδες, οι εκβιαστές και οι απατεώνες, διαφόρων κατηγοριών και διαβαθμίσεων, αρκεί να ήταν πετυχημένοι. Οι ίδιοι προσφέρονται σήμερα να την σώσουν, φορώντας καινούργιο μανδύα από παλιά υλικά. Χρειαζόμαστε ηγέτες και ανανέωση του πολιτικού προσωπικού, αλλά όχι σωτήρες αμφίβολης δημοκρατικότητας. Ευτυχώς, δεν έχει προκύψει ακόμη ο Ελληνας Μπερλουσκόνι, μπορεί όμως και να βγει μια μέρα στην πιο λαϊκή εκδοχή του.
Ολοένα και περισσότεροι παίζουν το αντιευρωπαϊκό χαρτί. Το ευρωπαϊκό σύστημα καταρρέει, μας λένε, το ίδιο και το ευρώ. Και χαράς ευαγγέλια, επιστρέφουμε στη ζούγκλα των κυρίαρχων κρατών, χωρίς τα ψιμύθια της διευρωπαϊκής συνεργασίας, επιστρέφουμε και στη δική μας Ψωροκώσταινα και τη βαλκανική της γειτονιά. Δεν πληρώνουμε και δεν πουλάμε, περήφανοι με τη νέα μας δραχμή, την κρατική μας υπανάπτυξη και τα ένδοξα ελλείμματα. Δεν κάνουμε, βεβαίως, τον κόπο να εξηγήσουμε τι θα σήμαινε μια μονομερής στάση πληρωμών. Με κάτι τέτοια προσπαθούν να φοβίσουν τον κόσμο πράκτορες ξένων δυνάμεων και τεχνοκράτες, προσθέτουν κλείνοντας το μάτι οι κατ’ επάγγελμα πατριώτες.
Δεν είναι διόλου βέβαιο ότι η Ευρώπη θα βγει αλώβητη από αυτήν την κρίση. Να είμαστε όμως βέβαιοι ότι σε ενδεχόμενο ατύχημα, εμείς θα ήμαστε το πρώτο υποψήφιο θύμα. Να δώσουμε μάχη για μια βιώσιμη και κοινωνικά αποδεκτή διαχείριση του ελληνικού χρέους στο όνομα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και όχι της τιμωρίας, γνωρίζοντας όμως ότι η όποια διαπραγματευτική μας ικανότητα εξαρτάται άμεσα από το τι κάνουμε εμείς. Σε απλά ελληνικά, όσο συνεχίζουμε με πρωτογενή ελλείμματα, τα διαπραγματευτικά περιθώρια θα παραμένουν ασφυκτικά. Να συμβάλουμε, επίσης, στο μέτρο του δυνατού στη διαμόρφωση ενός συνολικού ευρωπαϊκού σχεδίου για την έξοδο από την κρίση. Η μεγάλη μάχη, όμως, θα δοθεί στο εσωτερικό της χώρας. Θα πρέπει να χαλάσουμε τη γιορτή των δημαγωγών, όχι με τους τρόπους που χρησιμοποιούν εκείνοι, αλλά με επιχειρήματα, δημοκρατικό διάλογο και συγκεκριμένα μέτρα. Θα είναι μια μάχη καθοριστική για το μέλλον της χώρας. Δεν πρέπει να την χάσουμε.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.