Η έκτακτη σύνοδος των Ευρωπαίων ηγετών, για να συζητήσουν άλλο ένα πακέτο στήριξης στην Ελλάδα, θα αποφασίσει τη μοίρα του ευρώ. Αν κάνουν ό,τι έκαναν τόσο συχνά τους τελευταίους 18 μήνες, από τότε που ξέσπασε η κρίση στην Ελλάδα, απλώς θα έχουν χύσει την καρδάρα με το γάλα. Η μετάδοση είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Ενα πρόβλημα που ξεκίνησε στην περιφέρεια μεταφέρθηκε τώρα στο κέντρο και, παρότι Ισπανία και Ιταλία υπέστησαν τις μεγαλύτερες αναταράξεις, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα επηρεασθούν και άλλες χώρες τους ερχόμενους μήνες.
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι πλέον πασίγνωστο: Να εκδοθούν ευρωομόλογα, να γίνει χρήση της συλλογικής δύναμης δανεισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης και να περάσουν τα χαμηλά επιτόκια στις χώρες που έχουν ανάγκη, σε συνδυασμό με μία αναπτυξιακή στρατηγική που θα αποφέρει τα απαραίτητα έσοδα.
Οπως συμβαίνει και στις ΗΠΑ, μεγάλο μέρος του ελλείμματος εσόδων οφείλεται απλώς στην ασθενή οικονομία. Αν αρχίσουν ξανά να λειτουργούν η Ελλάδα, η Ισπανία και οι άλλες υπερχρεωμένες χώρες, αυτό θα είναι καλύτερο για να αποκατασταθεί η δημοσιονομική τάξη απ’ όσο όλες μαζί οι ομιλίες και τα μέτρα λιτότητας. Απαιτούνται μεταρρυθμίσεις, και υιοθετούνται. Είναι όμως ανόητο να πιστεύουμε ότι οι πλήρεις καρποί αυτών των μεταρρυθμίσεων θα γίνουν ορατοί σύντομα, και σίγουρα όχι στον στενό χρονικό ορίζοντα μυωπικών αγορών ομολόγων.
Η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος (συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ) πρέπει να καταλάβουν πόσα διακυβεύονται, τόσο για την παγκόσμια οικονομία όσο και για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια. Πρόσφατα στοιχεία για την αγορά εργασίας των ΗΠΑ δείχνουν πόσο εύθραυστη είναι η ανάκαμψη εκεί. Οι ΗΠΑ είχαν ελπίσει πως θα εξαγάγουν τη διέξοδο από την κρίση, όμως αν έχουν πρόβλημα οι μεγάλοι εμπορικοί εταίροι τους στην Ευρώπη και το ευρώ ασθενεί (επομένως το δολάριο είναι ισχυρό), τότε ελάχιστα πιθανό είναι να συμβεί αυτό. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η συνέχιση της ευρωπαϊκής κρίσης θα ωθήσει τον Βόρειο Ατλαντικό σε διπλή ύφεση, μπορούμε όμως να είμαστε βέβαιοι ότι, στην καλύτερη περίπτωση, οι πιθανότητες μακρόχρονης υποτονικότητας τύπου Ιαπωνίας θα αυξηθούν σημαντικά.
Τα πολιτικά διακυβεύματα είναι μεγάλα. Ο κόσμος ενθουσιάστηκε με το δημοκρατικό ξύπνημα της Μέσης Ανατολής, παρομοιάζοντάς το με τη μετάβαση στις δημοκρατικές οικονομίες της αγοράς στην Ανατολική Ευρώπη και την πρώην ΕΣΣΔ. Ομως αυτή η μετάβαση είναι κάθε άλλο παρά σίγουρη. Η κατεύθυνση που ακολουθούν αυτές οι κοινωνίες συζητείται ακόμα. Ακόμα και εκεί που οι μεταρρυθμίσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου έφεραν ανάπτυξη (όπως στην Αίγυπτο και την Τυνησία), η ανάπτυξη δεν ήταν για όλους. Η ανεργία παρέμεινε υψηλή. Η φτώχεια αυξήθηκε. Ακόμα και η μεσαία τάξη δεν επωφελήθηκε. Οι ιδιωτικοποιήσεις ήταν διεφθαρμένες και ώθησαν στην άνοδο νέων πλούσιων ελίτ, ενώ ο αγώνας για μεγαλύτερη αποδοτικότητα συνέβαλε στην αύξηση της ανεργίας. Εν ολίγοις, το μοντέλο της αγοράς απαξιώθηκε.
Η επιτυχία της Ανατολικής Ευρώπης συνδέθηκε πάνω απ’ όλα με την ενοποίηση των χωρών αυτών με τη Δυτική Ευρώπη μέσω της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτό, μάλιστα, υπήρξε το πραγματικό επίτευγμα της Ενωσης, πολύ περισσότερο από τα κέρδη του ΑΕΠ της ηπείρου από την ενοποίηση. Ομως, η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι σταθερή και να ευημερεί αν μεγάλα μέρη της βρίσκονται σε οικονομική αναταραχή, με δείκτες ανεργίας που ανταγωνίζονται εκείνους της Μέσης Ανατολής. Ούτε μπορεί να παράσχει ένα μοντέλο που θα εμπνεύσει τους ανθρώπους της.
Και τότε, θα ρωτήσει κανείς, πού μπορούν να στραφούν αυτοί; Το λεγόμενο νασερικό μοντέλο του αραβικού σοσιαλισμού έχει επίσης αποτύχει, ακόμα χειρότερα από το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης αγοράς. Ούτε ανάπτυξη δεν πρόσφερε. Δυστυχώς, υπάρχουν εκείνοι που τάσσονται υπέρ μιας διαφορετικής κατεύθυνσης, «δείχνοντας» τις αποτυχίες των δυτικών μοντέλων. Πρόκειται μεταξύ άλλων για οπαδούς του ισλαμικού φονταμενταλισμού, εθνικιστές και υπέρμαχους ποικίλων μορφών λαϊκισμού. Βέβαια, σε μεγάλα μέρη της Ευρώπης, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο λειτούργησε εξαιρετικά καλά, και όχι μόνο στη Γερμανία. Παρέχει ένα καλά οργανωμένο μοντέλο αγοράς εναλλακτικό στον νεοφιλελευθερισμό, το οποίο συνάδει με τις αξίες και τις προσδοκίες των νέων που ηγήθηκαν της Αραβικής Ανοιξης.
Ομως, αν η Ευρώπη δεν μπορεί να επιδείξει επαρκή αλληλεγγύη βοηθώντας τις προβληματικές χώρες στα βόρεια παράλια της Μεσογείου, αν οι χώρες αυτές βυθιστούν σε παρατεταμένη ύφεση με υψηλή ανεργία, τότε το ευρωπαϊκό μοντέλο θα απαξιωθεί πλήρως. Χωρίς ένα καλό οικονομικό παράδειγμα από την Ευρώπη, ο δρόμος για μια ειρηνική μετάβαση στην Αραβική Ανοιξη θα είναι πολύ πιο δύσκολος. Η σωτηρία του ευρώ -που θα βοηθήσει τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας- δεν είναι μόνο θέμα φιλανθρωπίας ή αλληλεγγύης. Είναι και θέμα ιδίου συμφέροντος.
* O κ. Joseph Stiglitz είναι βραβευμένος με Νομπέλ Οικονομικών καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.