Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει δύο μεγάλες κατηγορίες προκλήσεων: πρώτον, τη διαχείριση μιας σειράς από προβλήματα παγκόσμιας κλίμακας, όπως η κλιματική αλλαγή, οι αδυναμίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι δημογραφικές εξελίξεις και οι πληθυσμιακές μετακινήσεις, οι πανδημίες, οι φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές, οι διάφορες εκφάνσεις του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (ενέργεια, νερό), τα αποτυχημένα/δυσλειτουργικά κράτη, αλλά και η διαχείριση τεχνολογικών εξελίξεων στους τομείς της πληροφορικής, βιοτεχνολογίας και νανοτεχνολογίας.
Δεύτερον, τις μεταβολές στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Η διεθνής πολιτική χαρακτηρίζεται από μια συνεχή, σύνθετη και δυναμική διαδικασία αναδιαμόρφωσης του διεθνούς συσχετισμού ισχύος. Η οικονομική και, συνακόλουθα, πολιτική άνοδος των λεγόμενων χωρών BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα σύμφωνα με το εξαιρετικά δημοφιλές, πλην όμως μεθοδολογικά ανακριβές ακρωνύμιο της Γκόλντμαν Σακς) ανακατεύει εκ νέου την «παγκόσμια τράπουλα», διαμορφώνοντας νέες παγκόσμιες και περιφερειακές ισορροπίες. Η άνοδος αυτή λαμβάνει χώρα σε μια εποχή όπου τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ε.Ε. βρίσκονται σε περίοδο σοβαρής οικονομικής -και συνακόλουθα πολιτικής και κοινωνικής- κρίσης, με προφανείς συνέπειες για την πολιτική τους ισχύ και παγκόσμια επιρροή. Ηδη 19 από τις 30 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη ανήκουν στην κατηγορία των «αναδυόμενων» δυνάμεων, η Κίνα βρίσκεται ήδη στη δεύτερη θέση του σχετικού πίνακα, ενώ ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι το 2030 η Κίνα και η Ινδία θα είναι αντίστοιχα η πρώτη και η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.
Αυτή η αλλαγή των παγκόσμιων δεδομένων οδηγεί αναπόφευκτα σε μια διαδικασία σταδιακής -εύχεται κανείς και ομαλής- μετάβασης σε μια νέα ισορροπία δυνάμεων. Και εδώ υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα καθώς οι υπάρχοντες διεθνείς θεσμοί πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης αποδεικνύονται ανεπαρκείς, ενώ η μεταρρύθμισή τους δεν θα αποτελέσει καθόλου εύκολη διαδικασία (π.χ. συζητούμενη διεύρυνση Συμβουλίου Ασφαλείας ΟΗΕ, G-7/8 που ήδη μετεξελίχθηκαν σε G-20, ενώ αναλυτές και αξιωματούχοι συζητούν για το σχήμα G-2 [ΗΠΑ και Κίνα]). Επιπλέον, οι αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις εμφανίζονται απρόθυμες να αναλάβουν τις ευθύνες που αναλογούν στη νέα παγκόσμια θέση τους, ενώ η Δύση προσπαθεί να αποτρέψει ή να καθυστερήσει ορισμένες θεσμικές αλλαγές και να διατηρήσει κάποια «προνόμια».
Είναι, ωστόσο, αυξανόμενα εμφανής η αδυναμία της Δύσης (και ιδιαίτερα της Ευρώπης) να αντιδράσει στις νέες εξελίξεις. Το πιο φιλόδοξο πολιτικό πείραμα στην ανθρώπινη ιστορία, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, φαίνεται να έχει σχεδόν απολέσει τη δυναμική της και η Γηραιά Ηπειρος περιορίζεται στην παθητική παρακολούθηση του παγκόσμιου ανταγωνισμού και δείχνει να έχει σχεδόν μοιρολατρικά αποδεχθεί ότι το παιχνίδι ισχύος του 21ου αιώνα έχει οριστικά χαθεί για εκείνη. Στην πραγματικότητα το «μεγάλο παιχνίδι» τώρα ξεκινά και το αποτέλεσμα θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από τις συμμαχίες (π.χ. ποιος θα προσεταιριστεί τη Ρωσία) και την αξιοποίηση των τεχνολογιών αιχμής. Το κεντρικό ερώτημα είναι, βεβαίως, αν η μετεξέλιξη του διεθνούς συστήματος θα είναι συναινετική ή συγκρουσιακή.
*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.