Zeitlupe (τσάιτλουπε) ονομάζεται στα γερμανικά η αργή κίνηση, το «σλόου μόσιον». Λέξη παράξενα ατμοσφαιρική, αν αναλύσει κανείς τα συνθετικά της: Zeit (χρόνος) και Lupe (μεγεθυντικός φακός). Ενας φακός κυρτός που μεγεθύνει τον χρόνο – μήπως όμως συγκεντρώνει και τις ακτίνες σε ανάφλεξη; Φυσικά, δεν γίνεται να μη σκεφτούμε τώρα και τη «λούπα», που παγιδεύει εικόνα και ήχο σε ατέρμονη επανάληψη. Χρόνια πασχίζαμε να ξεκλειδώσουμε τον κώδικα των μικρών αιγαιοπελαγίτικων νησιών, αυτής της προκλητικά πολύπλοκης γεω-πολιτισμικής λεπτομέρειας μεταξύ κυμάτων και φωτός. Η ιστορική αφήγηση κυλούσε πάνω στο αδιαπέραστο δέρμα της, αφήνοντάς την εκνευριστικά ανέπαφη. Ριπές ανέμου σάρωναν τις επινοήσεις της γενιάς του ’30. Η ποίηση, όσο λιτή, όσο ρυθμική, γρήγορα ξεπλενόταν απ’ το κύμα.
Στην αναμέτρησή της με το τοπίο της Φολεγάνδρου η γλώσσα, για μιαν ακόμη φορά, θα απειλούνταν με Βατερλό. Και δεν θα ερχόταν να μας συνδράμει κανένας Γκάτσος. Από το ’70 κι ύστερα οι στεγνοί βράχοι του Αιγαίου υπήρξαν, βλέπετε, το σκηνικό εφηβικής εξόδου στην ελευθερία, στον ανοιχτό, μεγάλο κόσμο. Αυτό το φιλμ ζωής, ας το ομολογήσουμε, ήταν γυρισμένο κυρίως στα αγγλικά, συχνά χωρίς υπότιτλους.
Μας έκλεισε, βεβαίως, το μάτι ο Μπένγιαμιν των «Denkbilder», του σχεδόν παραληρηματικού κειμένου «Στον ήλιο», σπουδής μεσοπολεμικού αυτοεξόριστου στην άνυδρη Ιμπίθα. Μα ήταν απελπισμένα σύντομο για να χωρέσει μια σημερινή αναμέτρηση με το αρχέγονο λιθόστρωτο, σκαμμένο στο βράχο που κοκκίνιζε το ηλιοβασίλεμα· τα ανοικονόμητα αρώματα, τον πλανήτη των αγκαθιών, τους σκόρπιους σπονδύλους ανθρώπινης παρέμβασης στο ξύλο, την πέτρα, το χρώμα· το παιδικό φιορδ-Αγκάλη, τον πειρατικό και life-style λαβύρινθο-Χώρα, την αγροτική-μεξικάνικη Ανω Μεριά με τον πλανόδιο Κινέζο μικροπωλητή ανάμεσα στους μινιμαλιστικούς μπαχτσέδες. Πάει ο Μπένγιαμιν, βούλιαξε πίσω από τη Μήλο, ενώ οι δαίμονες του μπλε πελάγους σαρδόνια χαμογελούσαν με ύφος Τζόνυ Ντεπ.
Αντεξε όμως καλά η Εμιλυ Μπροντέ, στην οποία παρέπεμψε η ποιήτρια Anne Carson («Glass and God»). Γιατί τα «Ανεμοδαρμένα Υψη»; Τι κοινό έχουν οι χερσότοποι του Δυτικού Γιόρκσαϊρ με τις Νότιες Κυκλάδες; Είναι κι αυτά λούπα και Zeitlupe, ταυτοχρόνως. Ολα τ’ ανθρώπινα δράματα βιώνονται και μελετώνται ανάμεσα σε δύο κοντινά κτήματα, το Γουάδεριν Χάιτς και το Θάσκρος Γκρέηντζ, που απέχουν μεταξύ τους όσο ο παράδεισος από την κόλαση. Οσο η μια άκρη της Φολεγάνδρου από την άλλη. Οσο μια βόρεια παραλία από μια νότια. Οσο η άμμος απ’ το βότσαλο, η νοτιά απ’ το μελτέμι. Κάθε ανθρώπινη λέξη, κάθε χειρονομία, κάθε βλέμμα σε τούτο το βιβλίο βαραίνει από πραγματικότητα· και η ελάχιστη λεπτομέρεια του μικρού τοπίου αντιμάχεται την αβάσταχτη ελαφρότητα του σύμπαντος. Ο απολύτως περιορισμένος τόπος που φιλοξένησε (φυλάκισε; αναρωτιέται η Κάρσον) τον σύντομο βίο της Μπροντέ χύθηκε, άραγε, σ’ ένα βιβλίο-μεγεθυντικό φακό, που από τη λεπτομέρεια των βράχων του Πένιστοουν Κραγκς σε εκτινάσσει στα απύθμενα βάθη των αισθημάτων; Ετσι, απρόσμενα, εξημερώνεται η Φολέγανδρος. Στον κυρτό βρόχο, στη λούπα της, διακρίνουμε τώρα εκτοπισμένο τον Αβραάμ Μπεναρόγια το ’19. Τον Δημήτρη Χατζή το ’36. Συλλαβίζουμε, μεταγλωττισμένο με τη βοήθεια της Μπροντέ, τον κώδικα της Φολεγάνδρου.