Ο Peter Loizos (1937-2012), που πέθανε πρόσφατα, ομότιμος καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας στο London School of Economics, υπήρξε από τους επιφανέστερους εθνογράφους του σύγχρονου ελληνικού κόσμου, με εξαιρετικά πλούσιο και πολυσχιδές έργο για τις πελατειακές σχέσεις και τον εθνικισμό, τη συγγένεια, το φύλο και τη γονιμότητα, τις προσφυγικές σπουδές και τις μεθόδους των κοινωνικών επιστημών. Ξεχωρίζει η τριλογία του για την Κύπρο, όπου παρακολουθεί τις περιπέτειες των Ελληνοκυπρίων κατοίκων του τόπου καταγωγής του στη δίνη των μεταπολεμικών δεκαετιών.
Στο Τhe Greek Gift (1975), την πρώτη ανθρωπολογική μονογραφία για την Κύπρο, ο Loizos εξετάζει πώς επιδρούν τα πολιτικά γεγονότα μετά την Κυπριακή Ανεξαρτησία σε μια εθνοτικά μεικτή αγροτική κοινότητα, προσφέροντας μια πολύτιμη μαρτυρία της συγκρουσιακής δυναμικής πριν από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Στο The Heart Grown Bitter: A Chronicle of Cypriot War Refugees (1981) παρακολουθεί τους πρόσφυγες πλέον πληροφορητές του και καταγράφει την εμπειρία του πολέμου και του εκτοπισμού τους. Τέλος, στο πρόσφατο Iron in the Soul: Displacement, Livelihood and Health in Cyprus (2008) μελετά σε βάθος τις συνέπειες που είχε ο εκτοπισμός στην υγεία των πληροφορητών του. Συνδυάζοντας πολλαπλές μεθοδολογίες, δείχνει ότι η οικογενειοκρατία και οι αξίες της συγκροτούν ισχυρούς μηχανισμούς επιβίωσης.
Και στα τρία βιβλία, παρά τις θεωρητικές και μεθοδολογικές τους διαφορές, μεγάλοι πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι: ως φορείς στρατηγικών επιλογών, ως αφηγητές προσωπικών ιστοριών απώλειας και επιβίωσης και ως σωματικά υποκείμενοι στις διαθέσεις της ιστορίας. Χαρακτηρίζονται από έναν ιδιαίτερο εθνογραφικό ουμανισμό, που εμπνέεται από στοχαστές της «σκοτεινής πλευράς» του βίου, όπως η Hannah Arendt και ο Primo Levi, για να υπερβούν τον μονοσήμαντο επιστημονισμό της «λειτουργιστικής» παράδοσης του δασκάλου του Raymond Firth.
Ανθρωποκεντρική είναι και η σημαντική συμβολή του Loizos στο πεδίο της οπτικής ανθρωπολογίας. Ο κινηματογράφος υπήρξε μεγάλη νεανική του αγάπη. Μετά από σύντομη θητεία ως βοηθός σκηνοθέτης στο BBC επέστρεψε σε αυτόν ως ανθρωπολόγος. Το Innovation in Ethnographic Film: From Innocence to Self-consciousness, 1955-1985 (1993) συνιστά πρωτοπόρο επισκόπηση της οπτικής ανθρωπολογίας. Κυρίως όμως έφτιαξε εθνογραφικά ντοκιμαντέρ, όπως το Life Chances (1974) και το Sophia’s People (1985), έργα που δίνουν σάρκα και οστά στους πρωταγωνιστές των βιβλίων του.
Ο ανθρωποκεντρισμός του τον έκανε επίσης δραστήριο δημόσιο διανοούμενο. Συνεργάστηκε ενεργά με διεθνείς φορείς και οργανισμούς για την αντιμετώπιση της φτώχειας και των περιβαλλοντικών προκλήσεων στον Τρίτο Κόσμο, ενώ σημαντικές ήταν οι παρεμβάσεις του για το Κυπριακό.
Ο Loizos τίμησε με το παραπάνω το ακαδημαϊκό του λειτούργημα. Μεγάλωσε με τη Σκωτο-Ιρλανδέζα μητέρα του, αφού ο μετανάστης Κύπριος πατέρας του ήταν απών. Εκανε λαμπρές σπουδές, πάντα με υποτροφίες, στο Cambridge, στο Harvard και στο LSE. Η στροφή στην πατρογονική γη, την οποία πρώτη φορά επισκέφθηκε σε ηλικία 29 χρόνων, δεν τον απομάκρυνε από τη γενέθλια πόλη του, το Λονδίνο. Παντρεμένος με την ανθρωπολόγο Gill Shepherd, πατέρας δύο θυγατέρων και ενός γιου, υπήρξε δεινός περιπατητής και επιδέξιος μάγειρας.
Γοητευτικός (συν)ομιλητής, έξοχος χειριστής του γραπτού λόγου, φανατικός υπερασπιστής της σαφήνειας και της ακρίβειας στην έκφραση και μεθοδικός δάσκαλος, ο Loizos διαμόρφωσε μια ολόκληρη γενιά εθνογράφων στην Κύπρο, την Ελλάδα, τη Νότια Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική. Παράλληλα, συνέβαλε ενεργητικά στη μετακένωση του σύγχρονου ανθρωπολογικού λόγου στην Κύπρο -όπου δίδαξε επί μακρόν- και την Ελλάδα. Με το έργο αλλά και τη διδασκαλία του, υπήρξε ο πιο άξιος συνεχιστής της σημαντικής ανθρωπολογικής παράδοσης του μεσογειακού χώρου, που εισηγήθηκαν ο Ιωάννης Περιστιάνης, ο Julian Pitt-Rivers και ο John Campbell. Του οφείλουμε πολλά.
* Ο κ. Ευθ. Παπαταξιάρχης είναι καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.