Πριν από λίγες ημέρες οι επίσημες αστυνομικές και υγειονομικές αρχές της χώρας έδωσαν στη δημοσιότητα φωτογραφία και πλήρη στοιχεία ταυτότητας για 12 εκδιδόμενες γυναίκες από το κέντρο της Αθήνας, οι οποίες σε σχετικούς ελέγχους βρέθηκαν θετικές στον ιό HIV, δηλαδή τον ιό του AIDS. Πρόκειται για ακραίο στιγματισμό και βάναυση διαπόμπευση.
Υποστηρίχθηκε ότι η δημοσιοποίηση ήταν απαραίτητη για να λάβουν γνώση οι πελάτες των γυναικών που είχαν σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη ώστε να προσφύγουν σε νοσοκομεία ή άλλες υπηρεσίες υγείας και να εξεταστούν για τον ιό ή/και να λάβουν έγκαιρα αγωγή. Εγινε, μάλιστα, επίκληση της αρχής ότι το συλλογικό συμφέρον (της προάσπισης της δημόσιας υγείας) είναι υπέρτερο του ατομικού συμφέροντος (της προστασίας των προσωπικών δεδομένων της οροθετικής γυναίκας).
Ομως, το ζήτημα είναι τελείως διαφορετικής φύσης. Εν προκειμένω, δεν μπαίνουν στη ζυγαριά δύο αντιτιθέμενα αγαθά. Γιατί αποτελεί κλασική γνώση, άλφα-βήτα στην επιστήμη της δημόσιας υγείας, ότι ο στιγματισμός μελών κάποιας κοινωνικής ομάδας, ιδιαίτερα εάν αυτή είναι περιθωριοποιημένη και ανίσχυρη, έχει πολύ βλαβερές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Ιδιαίτερα σε σχέση με το AIDS. Οδηγεί τα μέλη της ομάδας αυτής μακριά από τις υπηρεσίες υγείας, μακριά από την αναζήτηση γιατρού, διαγνωστικών εξετάσεων, συστηματικής θεραπείας – με ολέθριες συνέπειες για τη διασπορά του ιού. Αυτό δεν είναι θεωρητικό, έχει δειχθεί από την εμπειρία και από επιστημονικές μελέτες. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) συμπυκνώνει την υπάρχουσα γνώση με τρόπο κατηγορηματικό: «το απόρρητο αποτελεί θεμελιώδη αρχή», «η έλλειψη εμπιστοσύνης για την τήρηση του απορρήτου μεταξύ ατόμων σε υψηλό κίνδυνο μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για την πρόσβασή τους σε διαγνωστικές υπηρεσίες για τον ιό HIV» (1).
Αποτελεσματική πρόληψη, ιδίως για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, μπορεί να γίνει μόνο με την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης. Η επίπονη εργασία που έχει γίνει στην κατεύθυνση αυτή από ευσυνείδητους λειτουργούς υγείας τινάχτηκε στον αέρα μέσα σε λίγες ώρες.
Η προστασία των ασθενών και ο σεβασμός στην προσωπικότητά τους αποτελεί αξία αυτή καθαυτήν. Θλίψη και αγανάκτηση προκαλεί η εικόνα της διαπόμπευσης γυναικών με εμφανή σημάδια εξαθλίωσης στις φωτογραφίες που δημοσιοποίησε η Ελληνική Αστυνομία, με πλήρες όνομα, όνομα πατρός και μητρός, τόπο γέννησης και κατοικίας! Η ισοπέδωση συγκεκριμένων ανθρώπων, συγκεκριμένων ασθενών, συγκεκριμένων οικογενειών από το επίσημο κράτος είναι ντροπή για τον πολιτισμό της χώρας μας. Πώς, αλήθεια, εφαρμόστηκε η «αρχή της αναλογικότητας»; Γιατί δεν αρκούσε η δημοσιοποίηση της διεύθυνσης των πορνείων και η επισήμανση του κινδύνου στους επισκέπτες τους; Γιατί δεν προτάχθηκαν μέτρα για τον έλεγχο των παράνομων πορνείων – μέτρα που με έκπληξη πληροφορούμαστε ότι δεν έχουν ληφθεί για καιρό;
Πώς συμβιβάζεται ένα τόσο ακραίο μέτρο με τη μικρή πιθανότητα να μολυνθεί κάποιος με τον ιό HIV από μία χωρίς προφύλαξη επαφή με μολυσμένο άτομο («1% σύμφωνα με τα υπάρχοντα επιδημιολογικά δεδομένα», [2]), παρότι η σοβαρότητα της κατάστασης δεν αφήνει περιθώριο για απολύτως καμία αμέλεια στη χρήση προφυλακτικού;
Η εκτίμηση κινδύνου και η στάθμιση των δεδομένων για τη λήψη της απόφασης για δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων αποτελεί κατ’ εξοχήν (δι)επιστημονικό έργο, που απαιτεί καλή γνώση των ιατρικών και επιδημιολογικών δεδομένων και καλή κατανόηση των ηθικών διλημμάτων.
Το υπουργείο Υγείας πρέπει άμεσα να δώσει στη δημοσιότητα ποια επιστημονική επιτροπή ή φορέας προέβη στη στάθμιση και γνωμοδότηση. Πρέπει, επίσης, να δώσει στη δημοσιότητα τη γνωμοδότηση αυτή (με βάση την οποία και ο εισαγγελέας έλαβε την απόφασή του), καθώς και τα ονόματα των επιστημόνων που την υπογράφουν.
Το συμβάν της δημοσιοποίησης προσωπικών στοιχείων για άτομα θετικά στον ιό του AIDS είναι εξαιρετικά σοβαρό. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, ούτε καν συζητείται ότι μπορεί να συμβεί, πουθενά στον προηγμένο κόσμο – για λόγους αρχών και για λόγους συμφέροντος της δημόσιας υγείας. Η κοινωνία, ο ιατρικός και ο επιστημονικός κόσμος δεν μπορεί να μείνουν σιωπηλοί.
1)http://ecdc.europa.eu/en/publications/Ρublications/101129-GUΙ-ΗΙV-testing.pdf
2)http://www.cdc.gov/mmwr/ΡDF/rr/rr5402.pdf
* Ο κ. Τάκης Παναγιωτόπουλος είναι καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας.