Τα αποτελέσματα των εκλογών της 6ης Μαΐου αντανακλούν το άκρως αντιφατικό συναίσθημα που αναδύεται σήμερα από την ελληνική κοινωνία. Ενα μεγάλο ποσοστό (γύρω στο 80%) των ψηφοφόρων υποστηρίζει την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά, ταυτοχρόνως, γύρω στο 65% καταδικάζει τις επιλογές των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Παπαδήμου, τις οποίες θεωρεί υπεύθυνες για την ύφεση, την ανεργία και τη μακροχρόνια εξάρτηση της Ελλάδας από τους δανειστές της. Μεταφραζόμενο ως σχιζοφρενικό σύνθημα, το παραπάνω αποδίδεται ως «ναι στο ευρώ και την Ευρώπη, όχι στη λιτότητα και την επιτήρηση»!
Καθώς η διαδικασία των διερευνητικών διαβουλεύσεων συνεχίζεται, ο παρατηρητής διαπιστώνει μια συστηματική προσπάθεια των κομματικών ηγεσιών να μεταθέτουν στους αντιπάλους τους την ευθύνη για την αδυναμία της νεοεκλεγμένης Βουλής να σχηματίσει κυβέρνηση πολυκομματικής συνεργασίας. Αυτή η στάση είναι προϊόν της πεποίθησης ότι ο ελληνικός λαός (δημοσκοπικά τουλάχιστον) εκφράζεται υπέρ κυβερνήσεων συνεργασίας και δεν επιθυμεί την προσφυγή σε χρονοβόρες και δαπανηρές νέες εκλογές.
Αν δεχθούμε την παραπάνω απόδοση της πραγματικότητας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο ελληνικός λαός εκφράστηκε υπέρ της παραμονής στην Ευρωζώνη (εξαιρώντας βεβαίως τους οπαδούς του ΚΚΕ) με προϋπόθεση, όμως, ότι στη γερμανική συνταγή της δημοσιονομικής πειθαρχίας θα προστεθούν αναπτυξιακές και αναδιανεμητικές δράσεις υπέρ των ασθενέστερων στρωμάτων της κοινωνίας. Και το ερώτημα που τίθεται είναι αν προκύπτει συνταγή δημιουργίας πολυκομματικής κυβέρνησης από τη νεοεκλεγείσα Βουλή ή εάν θα απαιτηθεί άλλη μία προσφυγή στις κάλπες περί τα μέσα Ιουνίου.
Στην περίπτωση της κυβέρνησης συνεργασίας υπάρχουν τρεις τουλάχιστον παραλλαγές: α) Κυβέρνηση εθνικής ενότητας (όπως προτείνει το ΠΑΣΟΚ) με τη συμμετοχή όλων των κομμάτων που δεσμεύονται στην παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. β) Κυβέρνηση συνασπισμού αριστερών κομμάτων (που προτείνει ο Αντώνης Σαμαράς) με την ανοχή της Ν.Δ., και πιθανόν του ΠΑΣΟΚ, πάλι με προϋπόθεση της παραμονής της χώρας στο ευρώ. γ) Τεχνοκρατική κυβέρνηση, τύπου Μάριο Μόντι, που θα μπορούσε να συμφωνηθεί στις διαβουλεύσεις των κομμάτων υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Εναλλακτικά, ακολουθώντας το αξίωμα ότι στις εδραιωμένες δημοκρατίες δεν υπάρχουν αδιέξοδα, οι αρχηγοί των κομμάτων μπορεί να επιλέξουν τη νέα εκλογική αναμέτρηση περί την 17η Ιουνίου. Παρακολουθούμε, χωρίς να διασκεδάζουμε, ένα απίστευτο πολιτικό μενουέτο όπου ο κάθε πολιτικός αρχηγός προσπαθεί να φορτώσει στον άλλο την ευθύνη και το κόστος της προσφυγής σε καινούργιες εκλογές. Ταυτοχρόνως παίζεται και ένα υπόγειο παιχνίδι με τις λέξεις που σχετίζονται με το περιβόητο Μνημόνιο: με τον κ. Τσίπρα να επιμένει στη λέξη «καταγγελία», τον κ. Κουβέλη στην «απαγκίστρωση» και τους κ. Σαμαρά και Βενιζέλο να προτιμούν την «αναδιαπραγμάτευση». Μόνο το ΚΚΕ παραμένει σταθερό στον όρο «ανατροπή», που συνεπάγεται την οριστική αποχώρηση της Ελλάδας από τους καπιταλιστικούς θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Τις διαβουλεύσεις των κομμάτων υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας θα επηρεάσει καθοριστικά ο υπολογισμός του αποτελέσματος των νέων εκλογών. Για μερικά κόμματα (π.χ. ΣΥΡΙΖΑ, Ανεξάρτητοι Ελληνες και Χρυσή Αυγή) η μεταστροφή του εκλογικού σώματος «από τον θυμό στην εκτόνωση» μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά. Για μερικά άλλα κόμματα, οι νέες εκλογές θα μπορούσαν να προκαλέσουν ευεργετικές παρενέργειες. Παραδείγματος χάριν, τα μικρά κόμματα του φιλελεύθερου προσανατολισμού (π.χ., Δημοκρατική Συμμαχία, Δράση, Δημιουργία Ξανά) έχουν μοναδική ευκαιρία να συγχωνευθούν και να εξασφαλίσουν αυτήν τη φορά τη συμμετοχή τους στο Κοινοβούλιο με ποσοστό πάνω του 3%. Παρομοίως δεν αποκλείεται να επιχειρηθεί ο «επαναπατρισμός» ορισμένων αποστασιοποιημένων κομμάτων ή προσώπων στη λεγόμενη κεντροδεξιά «πολυκατοικία» της Ν.Δ.
Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε άλλο ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της νεότερης Ιστορίας της. Θα μείνουμε αναπόσπαστο τμήμα της θεσμικής οικογένειας των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, που -παρά τα σκαμπανεβάσματα- προχωρεί στον δρόμο της πολιτικής ενοποίησης; Ή θα επιστρέψουμε σε καθεστώτα απομόνωσης, ιδεολογικής πόλωσης, και ασταθούς δημοκρατίας παραμένοντας στις παρυφές της Ευρώπης και γινόμενοι δέκτες γεωπολιτικών αναταράξεων που εξακολουθούν να αποσταθεροποιούν τη Βόρεια Αφρική, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή;
Το 1974, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας και την κυπριακή τραγωδία, η χώρα μας -ιδίως στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης- πέρασε με επιτυχία ένα σωρό από εμπόδια και δοκιμασίες. Οι διχασμοί του παρελθόντος γεφυρώθηκαν με τη νομιμοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων και τη διενέργεια γνήσιου δημοψηφίσματος που κατάργησε τη μοναρχία. Ιδρύθηκαν πολιτικά κόμματα που άντεξαν και αντέχουν μέχρι τις μέρες μας στη φθορά του χρόνου. Στην εξωτερική μας πολιτική επικεντρωθήκαμε στην αποτροπή του τουρκικού αναθεωρητικού κινδύνου και δεν εμπλακήκαμε σε νέες πολεμικές περιπέτειες κατά την περίοδο της αιματηρής αποδιάρθρωσης και διαδοχής στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Το σημερινό μας πρόβλημα είναι η πρωτόγνωρη χρηματοπιστωτική (και οικονομική) κρίση που υπήρξε το αποτέλεσμα του πελατειακού πολιτικού μας συστήματος, το οποίο δυστυχώς διατηρήθηκε ακόμη και μετά την πτώση της δικτατορίας. Και άλλες σοβαρές παθογένειες της πολιτικής μας κουλτούρας επίσης διατηρήθηκαν: υπερτροφικός και πανάκριβος δημόσιος τομέας, αλόγιστος δανεισμός, υπερκατανάλωση, εκτεταμένη φοροδιαφυγή και μοιρολατρικά αποδεκτή πολιτική και κοινωνική διαφθορά. Ολως παραδόξως, μπορούμε και σήμερα να θυμηθούμε τη ρήση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1989) περί ενός «απέραντου φρενοκομείου». Αλλά, όπως τότε έτσι και τώρα, και αυτή την κρίση θα την ξεπεράσουμε.
* Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.