Τα καλοκαίρια έντονη είναι η αίσθηση της ασυδοσίας της σκέψης, του σώματος, ακόμη και της ίδιας της ψυχής. Ολα θεωρούνται προσβάσιμα και εφικτά. Το παιγνίδι του έρωτα που δεν γίνεται απαιτητικό, που διακόπτεται αιφνιδίως, δίχως ανταλλάγματα, ως ανάμνηση μόνο στο… μέλλον. Η θάλασσα, το πλατσούρισμα των ποδιών στο νερό, η ηδονιστική αίσθηση της κυριαρχίας. Ο νεαρός που παίζει άτσαλα ρακέτες, η πλαδαρή κυρία που απλώνει τα πάχη της παντού, σχεδόν συμφιλιωμένη μαζί τους. Το καΐκι που χάνεται στη δύση του ήλιου με τον καπετάνιο του όρθιο, στητό, αφεντικό του εαυτού του. Κι ύστερα τα καλοκαιρινά βράδια με ουζοκατάνυξη ή και μπυροκατάνυξη στην πλατεία, στη βεράντα, με καλλιτεχνική ανάπαυλα στην υπαίθρια έκθεση στο Θησείο, σε παράσταση του Ηρωδείου, ενδεχομένως, αλλά και σε κάποιο νησί. Μα τι σημασία έχει πού; Ο κόσμος, ένα καθολικό αγκάλιασμα. Ανταγωνισμός ωραιότητας. Παντού υπάρχει αιωρούμενος ο δεσμός του Ελληνα με το καλοκαίρι, με το νησί, τη θάλασσα, την ελευθερία. Ποιος θα υψώσει τώρα τείχη σ’ αυτό;
Την περασμένη εβδομάδα βρέθηκα πρώτα στην Αίγινα για να απολαύσω στο Λαογραφικό Μουσείο την έκθεση της φίλης μου Γεύσως Παπαδάκη και στη συνέχεια στη Σύρο. Κάτι σαν ετήσιο προσκύνημα έχει γίνει τελευταία η Σύρος. Με ελκύει ο αρχιτεκτονικός ελιτισμός της Ερμούπολης, το θέατρό της, η Ανω Σύρα, η Φραγκοσυριανή, η κλασική μουσική, η όπερα, φυσικά και η θάλασσα. Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αιγαίου παρακολούθησα φέτος την όπερα Σαλώμη του Στράους (ο ερωτικός χαρακτήρας των επτά πέπλων) σε μια εξαιρετικά προσεγμένη παράσταση με ξένους πρωταγωνιστές. Η Σαλώμη επί σκηνής, λοιπόν. Το αυταρχικό και επιθετικό θηλυκό που ζητάει τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Προδρόμου. Η παράσταση καταχειροκροτείται από τον κόσμο. Και η υπόκλιση τελειώνει τη στιγμή που η εκπρόσωπος του Ιδρύματος Κυβέλη αφιερώνει στην πρωταγωνίστρια ένα ποίημα φορτισμένο με τις μνήμες και τους συμβολισμούς ενός μακρινού παρελθόντος.
Στην Ερμούπολη, στη βεράντα του Ινστιτούτου Κυβέλη, ο επισκέπτης μπορεί ώς το τέλος του καλοκαιριού να ακολουθήσει έναν οπτικομουσικό περίπατο σε Ανατολή και Δύση. Ενα πολιτιστικό – ιστορικό νήμα ανάμεσα στον συμβολιστή ζωγράφο Κλιμτ, με αφορμή τις εκδηλώσεις για τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, τον αναμορφωτή του ελληνικού θεάτρου και οπαδό του Συμβολισμού Κωνσταντίνο Χρηστομάνο (συνοδό επί τριετία της πριγκίπισσας Σίσσυ), τον Αυτοκράτορα της Βιέννης, Ιωσήφ (το 1888 βράβευσε με το Μετάλλιο του Τάγματος της Τιμής τον Κλιμτ, αλλά και τον Χρηστομάνο την εποχή που έζησε στη Βιέννη) και την ωραία Κυβέλη με τη μικρασιατική καταγωγή. Μετά τη Σαλώμη, λοιπόν, ο Γκούσταβ Κλιμτ. Το έργο του «Σαλώμη» συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαίων αλληγορικών έργων του ζωγράφου που σφράγισε με τη δουλειά του μία από τις ομορφότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, προκαλώντας τα πουριτανικά ήθη της εποχής και ενδεχομένως ανατρέποντάς τα. Ο Κλιμτ λάτρεψε τη γυναίκα, φτάνοντας στο σημείο να δηλώσει ότι ελάχιστα τον ενδιέφερε ο εαυτός του, όσο τον απασχολούσε η γυναίκα. Στο μοναδικό έργο που συμμετέχει και ο ίδιος είναι το «Φιλί», όπου συνυπάρχει με την ερωμένη του Εμιλι Φλέγκε, η οποία αδιαφορώντας για τις ερωτοδουλειές του, τον ακολούθησε ώς το τέλος. Ας συγκρατήσουμε, ωστόσο, ότι ο Κλιμτ υπήρξε μέλος του κινήματος της Βιέννης, «Απόσχιση» που σηματοδοτεί την απομάκρυνση από τον ακαδημαϊσμό του τέλους του 19ου αιώνα.
Σύγχρονος του Φρόιντ και του Μάλερ (φωτ.) ο Κλιμτ περιβάλλει τα πρόσωπα των γυναικών με μυστήριο. Είναι πότε σκοτεινά και πότε φωτεινά. Δείχνει να ακροβατεί ανάμεσα στο ακραίο και το φυσιολογικό, στο απεχθές και το ποθητό. Θυμίζει άγγελο, αλλά και δαίμονα. Εχει έντονη την αίσθηση του κινδύνου, αλλά και αυτήν της ελευθερίας. Αλληγορία παντού. Υπονοούμενα εξωφρενικά. Ενας συμβολισμός που δύσκολα συγκρατείται γιατί, όπως αφήνει παντού να εννοεί, σε κατακτά η ίδια η γυναίκα κι όχι το μήνυμα. Η δουλειά του ακολουθεί την πορεία της ηλικίας κι είναι φορές που θυμίζει την αδιάκοπη πάλη του παλιού με το καινούργιο, του γέροντα με τον νέο άνθρωπο… Τα καλοκαίρια, λοιπόν! Καλοκαίρια με ερωτισμό, τέχνη, ανεμελιά και έντονη διάθεση για ζωή. Κι είναι ειδικά τα ελληνικά καλοκαίρια τέτοια.
Ο Κλιμτ υμνεί τη Γυναίκα
Ο Γκούσταβ Κλιμτ θεωρείται εκπρόσωπος του ρεαλιστικού ερωτισμού που τον εκδηλώνει σχεδόν σε όλα τα έργα του με πρωταγωνίστρια τη Γυναίκα. Προς το τέλος της ζωής του, όμως, παλεύει και με τον θάνατο, αποτυπώνοντάς τον το 1916 στον πίνακα Death and Life.