Τα τελευταία χρόνια, η οικονομική κρίση έχει προκαλέσει τεράστιες αλλαγές όχι μόνον στην καθημερινότητα των πολιτών, αλλά και στις κυρίαρχες αντιλήψεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκδήλωση επιθυμίας χιλιάδων νέων με ρίζες από την ύπαιθρο να επιστρέψουν από τα αστικά κέντρα προς την περιφέρεια και να δραστηριοποιηθούν στην πρωτογενή παραγωγή. Το χωράφι και η στάνη φαίνεται να μην αποτελούν πλέον υποτιμημένους χώρους εργασίας, προορισμένους μόνον για ηλικιωμένους ή μετανάστες. Η έκρηξη της ανεργίας, το άπιαστο πια όνειρο του διορισμού στο Δημόσιο και η χειροτέρευση των όρων διαβίωσης στις πόλεις ωθούν πολλούς νέους στην αναθεώρηση στερεότυπων του παρελθόντος για την ενασχόληση με τη γεωργία ή την κτηνοτροφία.
Για πρώτη φορά, λοιπόν, στις τελευταίες δεκαετίες, καταγράφεται αύξηση του αγροτικού πληθυσμού. Να θυμίσουμε ότι το 1961 το ποσοστό των αγροτών επί του συνόλου του πληθυσμού ήταν 43,8%, το 1981 μειώθηκε στο 30,3%, έως το 2008 συρρικνώθηκε στο 11,3%. Σήμερα, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, εκτιμάται ότι ανέβηκε στο 13,7%, με τον αγροτικό πληθυσμό, όμως, γηρασμένο.
Χωρίς αμφιβολία, οι περισσότεροι απ’ όσους σκέφτονται να επιστρέψουν μένουν στη σκέψη. Είναι λίγοι, ακόμη, όσοι αποφασίζουν μια τόσο σημαντική αλλαγή στη ζωή τους. Και αυτό δεν έχει να κάνει με την αμφιθυμία ή την ατολμία όσων μιλούν για πιθανή εγκατάστασή τους στην επαρχία. Υπάρχουν αντικειμενικά προβλήματα που μπαίνουν τροχοπέδη στην επιστροφή στο χωράφι, με κυριότερο τα γραφειοκρατικά εμπόδια και την ελλιπή ενημέρωση.
Δυστυχώς, αν και η είσοδός μας στην ΕΟΚ προσέφερε πολλαπλά οφέλη στη χώρα και στον αγροτικό κόσμο μέσω των επιδοτήσεων, οι τελευταίες γιγάντωσαν, παράλληλα, στρεβλώσεις στην αγροτική μας οικονομία. Η κατάληξη της διαχείρισης των κοινοτικών ενισχύσεων αποτυπώνεται άλλωστε στο γεγονός ότι, ενώ το 1980 το αγροτικό προϊόν αποτελούσε το 17% του ΑΕΠ της χώρας, το 2010 φθάσαμε στο τραγικό 2,9%!
Είναι πέραν πάσης λογικής η χώρα μας, με τεράστιες δυνατότητες καλλιεργειών και κτηνοτροφικής δραστηριότητας, να παρουσιάζει για δεκαετίες ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων. Το 2010, εν μέσω της κρίσης, οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων ανέρχονταν στα 6,3 δισ. ευρώ, ενώ οι εξαγωγές μόλις στα 4,4 δισ. ευρώ, δημιουργώντας έλλειμμα 1,9 δισ. ευρώ. Ενδεικτικά αναφέρω ότι εισάγουμε άνω του 80% του βόειου και άνω του 60% του χοιρινού κρέατος!
Οι απογοητευτικοί αυτοί δείκτες για την αγροτική παραγωγή αποδεικνύουν και τη σοβαρή παθογένεια του αναπτυξιακού μοντέλου της τελευταίας τριακονταετίας. Η λύση στο πρόβλημα είναι η μετάβαση σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που θα μας επιτρέψει να ξεπεράσουμε την κρίση και να ξαναμπούμε στον δρόμο της ευημερίας. Και αυτό το μοντέλο για να είναι βιώσιμο και υγιές πρέπει να έχει στόχο την αύξηση της αυτάρκειας στην πρωτογενή παραγωγή.
Τούτη τη στιγμή της κορύφωσης της οικονομικής κρίσης, αλλά και της δοκιμασίας της κοινωνικής συνοχής, ίσως οι σκέψεις αυτές να ακούγονται ως σχέδια επί χάρτου. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι επιλογές επιβίωσης για την κοινωνία μας.
Ταυτόχρονα, με ένα γενναίο πρόγραμμα διαρθρωτικών αλλαγών, περιορισμού του γραφειοκρατικού κράτους και περιστολής της σπατάλης του Δημοσίου, πρέπει να τεθεί επί τάπητος ένα πρόγραμμα εθνικής στρατηγικής για την ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής. Η επιδίωξη της αυτάρκειας ή τουλάχιστον της δραστικής μείωσης των εισαγωγών σε είδη διατροφής, όπως το κρέας ή τα όσπρια, εντός της δεκαετίας που διανύουμε, δεν μπορεί παρά να είναι ένας από τους βασικούς μας στόχους. Για την υλοποίησή του απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ενίσχυση της πρωτογενούς παραγωγής με τη θεσμοθέτηση κινήτρων που θα επιτρέψουν την επιστροφή νέων από τα αστικά κέντρα στην περιφέρεια. Η δημοσιονομική στενότητα δεν συνιστά δικαιολογία για να αναβάλουμε την εφαρμογή των αναγκαίων πολιτικών.
Αν δράσουμε έγκαιρα και στοχευμένα, έχουμε τη δυνατότητα να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία που θα αλλάξει την όψη της Ελλάδας προς το καλύτερο και θα αναζωογονήσει την περιφέρεια μπολιάζοντάς την με νέο αίμα και φρέσκες ιδέες.
* Ο κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος είναι αναπληρωτής υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.