Τα Επιδαύρια ολοκληρώθηκαν την περασμένη Παρασκευή, μια μέρα νωρίτερα, λόγω της νεροποντής. Αλλά δεν ήταν οι βουλές του καιρού που χαρακτήρισαν τα φετινά Επιδαύρια. «Θλίψη», λένε όσοι έχουν παρακολουθήσει πολλά Φεστιβάλ Επιδαύρου. Κατ’ αρχήν από πλευράς προσέλευσης. Γιατί αν εξαιρέσει κανείς τους «Ιππής» (γύρω στις 17 χιλ. εισιτήρια και τις δύο μέρες) και την πρώτη μέρα του «Αμφιτρύωνα» του Εθνικού Θεάτρου (γύρω στις 7 χιλ. θεατές) όλες οι άλλες παραστάσεις ήταν από στοιχειωδώς αξιοπρεπείς έως πανωλεθρίες. Κι ας επιστρατεύτηκαν ο… Αριστοφάνης και οι κωμωδίες του -τέσσερις παρακαλώ- ως αντίδοτο στην κρίση, ως θεραπεία γέλιου, ως πανάκεια (εισπρακτική, καλλιτεχνική, ψυχολογική).
Ναι, όλοι ποντάρισαν στις κωμωδίες του Αριστοφάνη, στους δημοφιλείς πρωταγωνιστές που κάθε μία είχε να προτείνει και να δελεάσει, στο ευφρόσυνον του πράγματος. Μόνο που δεν τα σκέφτηκαν όλα. Ξέχασαν, για παράδειγμα, ότι οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, τα αρκετά τελευταία χρόνια, στόχο έχουν να απευθυνθούν στις πλατιές λαϊκές μάζες, να φέρουν στην πάλαι ποτέ αστική Επίδαυρο τη μεσαία τάξη. Κάποιοι σκέφτηκαν ότι αν στοιχημάτιζαν στον… Αριστοφάνη, η κρίση δεν θα άφηνε το αποτύπωμά της στα φετινά Επιδαύρια.
Και ξέχασαν και κάτι ακόμα, σημαντικό. Οτι η μεσαία τάξη είναι αυτή που έχει συνθλιβεί περισσότερο. Η μεσαία τάξη είναι εκείνη που πρέπει να υπολογίσει από πού και πόσο θα κόψει από όσα μέχρι σήμερα κατανάλωνε. Η υπαλληλική τάξη (δημόσια και ιδιωτική) και η τάξη των ελεύθερων επαγγελματιών ήταν εκείνη που είχε βούληση και δυνατότητα να τείνει ευήκοον ους σε νέες προτάσεις, αισθητικές και πολιτιστικές, που ήθελε να ανοίξει τους ορίζοντές της, που αναζητούσε και μετείχε.
Αυτή η ίδια μεσαία τάξη είναι αυτή που αδυνατεί σήμερα να χαλάσει τουλάχιστον 100 ευρώ -για δύο άτομα- σε κάθε κάθοδό της στην Επίδαυρο (ο υπολογισμός γίνεται με το φτηνό εισιτήριο για τις παραστάσεις). Είναι αυτή η ίδια που δεν αγοράζει πια τα νέα βιβλία αλλά τα δανείζεται, γι’ αυτο και ο εκδοτικός χώρος υπέστη πρώτος το πλήγμα στον χώρο του πολιτισμού.
Αυτή βέβαια είναι η στενά οικονομική όψη του ζητήματος. Γιατί υπάρχει και η άλλη, η καλλιτεχνική. Και έχει απόλυτο δίκιο ο Νίκος Μπακουνάκης στο «Βήμα» ότι «το «μοντέλο» των Επιδαυρίων έχει εξαντλήσει τα όριά του». Και ότι «αν δεν ληφθούν γενναίες αποφάσεις για την ανανέωσή του θα καταλήξει να είναι, κυρίως ως προς τον Αριστοφάνη, ένα θλιβερό μετα-δελφινάριο…». Χωρίς εμπορική επιτυχία επιπλέον!
Μία από τις συνήθεις φράσεις αυτής της εποχής είναι ότι «η κρίση μπορεί να γίνει εφαλτήριο». Στον χώρο του πολιτισμού, στον χώρο της Επιδαύρου, ισχύει απολύτως. Μόνο που οι «ειδικοί», πολιτικοί και μάνατζερ, καλό θα είναι σε κάθε τους πρόταση να συνυπολογίζουν τις δυνατότητες της μεσαίας τάξης. Αυτή στήριζε και αυτή θα στηρίζει τον πολιτισμό.