«Μπορεί να επιβιώσει η αλήθεια σε μια αστική κοινωνία;» αναρωτιέται ο Χένρικ Ιψεν σ’ ένα από τα πιο πολιτικά έργα του, τον «Εχθρό του λαού», γραμμένο ως απάντηση στη γενική κατακραυγή που είχαν προκαλέσει, ένα χρόνο νωρίτερα, οι «Βρυκόλακες». Στο φετινό Φεστιβάλ της Αβινιόν, ο Τόμας Οστερμαγιερ, συχνός επισκέπτης και του δικού μας Φεστιβάλ, ανεβάζει το έργο προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα τον προβληματισμό του Νορβηγού συγγραφέα: «Μπορεί να υπάρξει αληθινή δημοκρατία σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα όπου τα πάντα συντρίβονται από τον άγριο φιλελευθερισμό;».
Ο δρ Στόκμαν, κεντρικός ήρωας του έργου, γίνεται εν μια νυκτί από δημοφιλής πολίτης μιας επαρχιακής λουτρόπολης, αποδιοπομπαίος τράγος και εχθρός του λαού. Αιτία η απόφασή του να αποκαλύψει πως τα νερά των λουτρών, της πρόσφατης επένδυσης του δήμου με στόχο να προσελκύσει τουρίστες και έσοδα, είναι μολυσμένα. Και δεν θα βρει απέναντί του μόνο την πολιτική και οικονομική εξουσία, τον δήμαρχο αδελφό του και τον πεθερό του ιδιοκτήτη του εργοστασίου που ευθύνεται για τη μόλυνση, αλλά και όλους τους δημότες. Χειραγωγούμενη κοινή γνώμη, ψυχολογία της μάζας, διεφθαρμένη εξουσία· ο Στόκμαν ολισθαίνει κι αυτός σε ακρότητες: «Μια μειοψηφία μπορεί να έχει δίκιο, η πλειοψηφία ποτέ».
Στην Αβινιόν, στη σκηνή που ο Στόκμαν καλεί τους κατοίκους της πόλης για να τους ανακοινώσει την ανακάλυψή του, ο Οστερμαγιερ ανάβει τα φώτα του θεάτρου μετατρέποντάς το σε πραγματική λαϊκή συνέλευση. Ζητά τις παρεμβάσεις των θεατών, που τίθενται στο πλευρό του Στόκμαν και καταγγέλλουν άλλος τις απολύσεις στην Πεζώ, άλλος το φαρμακευτικό σκάνδαλο «Mediator», που προκάλεσε περί τους 2.000 θανάτους στη Γαλλία, ένας τρίτος υπενθυμίζει ότι και ο Χίτλερ εξελέγη δημοκρατικά. Ο Οστερμαγιερ δεν επιθυμεί την ομοφωνία, αλλά τις αντιπαραθέσεις και τον προβληματισμό. Γι’ αυτό βάζει εμβόλιμο στην παράσταση ένα πολεμικό κείμενο αναρχικής πνοής που εκδόθηκε πριν από λίγα χρόνια στη Γαλλία, γραμμένο από μια «Αόρατη επιτροπή», με τίτλο «Η εξέγερση που έρχεται». Γι’ αυτό και αλλάζει λίγο το τέλος· όταν ο Στόκμαν βρίσκεται με τις μετοχές των λουτρών στα χέρια του, απαξιωμένες πρώτα κι αγορασμένες στη συνέχεια για ένα κομμάτι ψωμί από τον πεθερό του, ο Οστερμαγιερ καλλιεργεί την αμφιβολία, ενώ ο Ιψεν μας αφήνει με την εντύπωση πως θα αρνηθεί οδηγούμενος στην ολοκληρωτική προσωπική καταστροφή.
Το Φεστιβάλ της Αβινιόν ανοίγει τις πύλες του σε έργα που μιλούν για την κρίση. Εκτός από τον «Εχθρό του λαού», άλλος ένας Γερμανός σκηνοθέτης, ο Νίκολας Στέμαν, ανεβάζει το έργο της Ελφρίντε Γέλινεκ «Τα συμβόλαια του εμπόρου, μια οικονομική κωμωδία» και ο Γάλλος Μπρυνό Μεϋσσά ανεβάζει το «15%». Και τα δύο έργα μιλούν, με εντελώς διαφορετικό τρόπο, για τον αδηφάγο κόσμο της οικονομίας, των τραπεζιτών και των χρηματιστών.
Αν στην Αβινιόν σκηνοθέτες και συγγραφείς καταγγέλλουν το σύστημα που δημιουργεί την κρίση, στην Αθήνα είδαμε παραστάσεις που μιλούσαν έμμεσα ή άμεσα για τα θύματά της, για τους ανθρώπους και τις κοινωνίες που βιώνουν στο πετσί τους τις συνέπειές της. Καλεσμένη από την Αργεντινή, η ομάδα του Κλαούντιο Τολκατσίρ, που ξεκίνησε το 2001 από ένα μικρό διαμέρισμα του Μπουένος Αϊρες, παρουσίασε το «Tercer cuerpo: η ιστορία ενός παράλογου εγχειρήματος», μια ιστορία πέντε ανθρώπων που αναζητούν την ταυτότητα και την αλήθεια τους σε έναν κόσμο που καταρρέει, σε μια κοινωνία που στερείται και τα πλέον αναγκαία. Η δική μας Λένα Κιτσοπούλου, με μηδενιστική διάθεση, στο «Αθανάσιος Διάκος: η επιστροφή» ανατέμνει έναν τυπικό Ελληνα (φορέα του γονιδίου του ήρωα του ’21) αντιμέτωπο με την κρίση και τις προσωπικές του ματαιώσεις. Η Ιστορία συναντά τις ιστορίες των πολλών σε μια συγκυρία που ιδιωτικό και δημόσιο τέμνονται οδυνηρά και αναπόδραστα.