Η πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη υπόθεση, ιδίως σε περιόδους εσωτερικής και διεθνούς ρευστότητας σαν τη σημερινή. Τα εναλλακτικά «σενάρια» επομένως προσφέρουν ένα επιστημονικό σωσίβιο στους σχολιαστές που προσπαθούν να καλύψουν τα νώτα τους, σε περιπτώσεις που οι εξελίξεις δεν πειθαρχούν στις προβλέψεις. Καθώς μπαίνουμε στον μήνα Οκτώβριο, δύο σενάρια για την Ελλάδα είναι ορατά. Θα τα αποκαλέσουμε το «ανεκτό» (διότι «καλό» δεν υπάρχει) και το «χειρότερο» αντιστοίχως.
Το ανεκτό σενάριο συνεπάγεται μεταξύ άλλων και τα παρακάτω: Η τρικομματική κυβέρνηση Σαμαρά διατηρείται στην εξουσία για τουλάχιστον δύο ακόμη χρόνια. Τα νέα και επώδυνα μέτρα ψηφίζονται εγκαίρως στο Κοινοβούλιο χωρίς σημαντικές διαρροές από τα τρία κόμματα που στηρίζουν την κυβέρνηση. Η τρόικα παραδίδει στους εταίρους μας την έκθεση αξιολόγησης, η οποία -παρά τους προειδοποιητικούς αστερίσκους- επιτρέπει την εκταμίευση της απαραίτητης δόσης των τριάντα ενός και μισό δισεκατομμυρίων ευρώ πριν από το τέλος Οκτωβρίου. Οι κοινωνικές αντιδράσεις στα σκληρά (συχνά οριζόντια) μέτρα δεν ξαναγυρίζουν στα επίπεδα των αιματηρών επεισοδίων του Δεκεμβρίου 2008. Στο ενδιάμεσο διάστημα, από σήμερα μέχρι τις επόμενες εθνικές εκλογές, οι οποίες μπορεί να προκύψουν στις αρχές του 2015 παράλληλα με τη λήξη της δεύτερης θητείας του προέδρου Καρόλου Παπούλια, πολλά και μάλλον ευχάριστα θα μπορούσαν να προκύψουν: Η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη, κλείνει την εποχή της διεθνούς επιτήρησης των τροϊκανών, και επιστρέφει στις αγορές. Νέα κόμματα ιδρύονται από άφθαρτα και κοινωνικά προβεβλημένα πρόσωπα και καταξιωμένους -αλλά προσωρινά αποστασιοποιημένους- πολιτικούς. Εμπλουτίζονται τα υπάρχοντα κόμματα, με δεδομένο πλέον ότι η πελατειακή νοοτροπία του παρελθόντος δεν αποτελεί εκλογικό πλεονέκτημα. «Ενηλικιώνεται» ο ΣΥΡΙΖΑ και μετασχηματίζεται από κίνημα διαμαρτυρίας σε σύγχρονο σοσιαλιστικό κόμμα εξουσίας. Και η «απομνημονιοποίηση» της πολιτικής μας ζωής συμβάλλει στην αποδυνάμωση εποχιακών κομμάτων διαμαρτυρίας της δεξιάς, όπως η Χρυσή Αυγή και οι Ανεξάρτητοι Ελληνες.
Στο «ανεκτό» σενάριο θα συμπεριλάβουμε και μάλλον θετικά στοιχεία που αφορούν τον διεθνή περίγυρο του τόπου μας: Η σχέση μας με την Τουρκία διατηρείται σε καθεστώς ύφεσης, εφόσον το κράτος αυτό εξακολουθεί να ελπίζει ότι θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση – παραμένοντας συγχρόνως απασχολημένο με την αυξανόμενη αστάθεια ανατολικά των συνόρων του και απειλούμενο από το χρονίζον αποσχιστικό ζήτημα του κουρδικού πληθυσμού του. Ως προς την θορυβώδη και αναθεωρητική Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), αυτή δεν είναι σε θέση να μας απειλήσει στρατιωτικά από μόνη της. Επομένως, δεν πρέπει να την σπρώχνουμε στην αγκαλιά της Τουρκίας. Εστω και με το θέμα της ονομασίας της παγωμένο, μας συμφέρει να διατηρούμε στενές οικονομικές σχέσεις με αυτό το μικρό κράτος. Ευρύτερα, συνεχίζεται με τα γνωστά σκαμπανεβάσματα η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησής της με στόχο (κατά Χοζέ Μανουέλ Μπαρόζο) τη μεταμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε «Ηνωμένα Κράτη-Εθνη της Ευρώπης». Τέλος, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επανεκλογή του Μπαράκ Ομπάμα (με δεδομένη την έμφαση που ο ρεαλιστής πρόεδρος δίνει στη συλλογική διπλωματία) μειώνει τις πιθανότητες μιας άκρως επικίνδυνης ανάφλεξης, που κατά πάσα πιθανότητα θα προκύψει από μονομερείς στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ και των ΗΠΑ εναντίον των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.
Οι προβλέψεις γι’ αυτό που αποκαλέσαμε το «χειρότερο» σενάριο αναδύονται εύκολα όταν αντιστρέψουμε όλες τις συνιστώσες που μόλις περιγράψαμε παραπάνω. Τηλεγραφικά μπορούμε να τις ταξινομήσουμε ως εξής:
Στο εσωτερικό της Ελλάδας, διάσπαση και κατάρρευση της τρικομματικής κυβέρνησης Σαμαρά και μια τρίτη προσφυγή στις κάλπες με παραλυτικές επιπτώσεις στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Ανάληψη της εξουσίας από μια κυβέρνηση ευκαιρίας, αντιμνημονιακών δυνάμεων (π.χ., ΣΥΡΙΖΑ και Ανεξαρτήτων Ελλήνων), η οποία θα πάσχει από βαθιές ιδεολογικές αγκυλώσεις. Καταγγελία του Μνημονίου από αυτήν την κυβέρνηση και αντίστοιχη άρνηση των εταίρων μας να τηρήσουν τις δικές τους υποχρεώσεις (την καταβολή της επόμενης δόσης των 31,5 δισ. ευρώ). Πάγωμα των ελληνικών σχέσεων με την υπόλοιπη Ευρώπη και εθελοντική καταφυγή στο παραδοσιακό μας νόμισμα, τη δραχμή. Λαϊκή αγανάκτηση και κλιμακούμενες συγκρούσεις, διότι και η νέα κυβέρνηση δεν μπορεί να θεραπεύσει τα οικονομικά μας δεινά. Αρα, αυξημένοι κίνδυνοι αποσταθεροποίησης των δημοκρατικών μας θεσμών.
Στις εξωτερικές μας σχέσεις, στην περιφέρεια της νοτιοανατολικής Ευρώπης, η αυτοαπομόνωση ανοίγει τη συγκρουσιακή όρεξη παλαιοκεμαλικών και νεοοθωμανικών κύκλων στην Τουρκία, ιδίως αν οι αμφίθυμοι γείτονες αντιληφθούν ότι η πόρτα της Ευρώπης μένει γι’ αυτούς ερμητικά κλειστή. Στο κράτος των Σκοπίων, με την Ελλάδα εκτός Ευρώπης, αποθρασύνονται οι μυθοπλάστες που θεωρούν εαυτούς ως απογόνους του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι γλύπτες μόνο συνεχίζουν να κάνουν εκεί χρυσές δουλειές. Στο παγκόσμιο πλαίσιο, η νίκη του Μιτ Ρόμνεϊ στις αμερικανικές εκλογές της 6ης Νοεμβρίου γυρίζει τις ΗΠΑ πίσω στις άστοχες πολιτικές μονομερισμού που ενέπλεξαν τη χώρα αυτή σε μια δεκαετία φθοροποιών πολέμων (Αφγανιστάν και Ιράκ) επί προεδρίας του Τζορτζ Μπους του νεότερου (2001 – 2009). Τέλος, στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η διακοπή της διαδικασίας ενοποίησης, η οποία μπορεί να προέλθει από εθνοκεντρικές συμπεριφορές των προνομιούχων του Βορρά και από τριγμούς στον χειμαζόμενο οικονομικά ευρωπαϊκό Νότο. Ιδιαιτέρως, πρέπει να μας ανησυχούν οι αποσχιστικές τάσεις στην Καταλωνία και οι στοχευμένες διαρροές περί επεμβάσεων των στρατιωτικών στην πολιτική στην Πορτογαλία και την Ελλάδα.
Συμπερασματικά, θα ήταν συνετό να κατανοούσαμε το ρητό των αρχαίων ημών προγόνων… «το μη χείρον βέλτιστον».
* Ο κ. Θ. Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.