Ο Βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ (Mark Mazower) έχει διεθνή φήμη τόσο ως συγγραφέας πολύ σημαντικών βιβλίων πάνω στη νεότερη ιστορία της Ευρώπης, και ειδικά των Βαλκανίων, όσο και ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης (κάτοχος της έδρας ιστορίας Ira D.Wallach), όπου είναι επίσης διευθυντής του Κέντρου Heyman για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Σχολιαστής της επικαιρότητας για τους Financial Times, τον Guardian και άλλες εφημερίδες, ο Μ. Μαζάουερ αρθρογραφεί σε έντυπα όπως The Times Literary Supplement, London Review of Books, The Nation, στη χώρα μας όμως απολαμβάνει ιδιαίτερης φήμης χάρη στις ιστορικές μελέτες του πάνω στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’40 αλλά και τη Θεσσαλονίκη των αρχών του εικοστού αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε το εξαιρετικά επιτυχημένο «Η Ελλάδα του Χίτλερ» καθώς επίσης τα «Σκοτεινή ήπειρος», «Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων», «Η αυτοκρατορία του Χίτλερ» (όλα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια), «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου» (ΜΙΕΤ), «Τα Βαλκάνια» (Πατάκης) κ.ά.
Μεθαύριο, Τρίτη, ο Μ. Μαζάουερ θα βρίσκεται και πάλι στην Αθήνα, για μία διάλεξη στο πλαίσιο της καθιερωμένης σειράς «Διαλέξεων Kimon Friar».
Οι διαλέξεις αυτές έχουν αποκτήσει τον χαρακτήρα του θεσμού σήμερα καθώς θεσπίστηκαν προς τιμήν του Ελληνοαμερικανού λογοτέχνη και μεταφραστή Κίμωνος Φράιερ, ο οποίος κατέστησε προσιτό στον αγγλόφωνο κόσμο το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιάννη Ρίτσου και άλλων σημαντικών Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών. Ο Φράιερ, ο οποίος απεβίωσε το 1993, κληροδότησε ένα μεγάλο μέρος του αρχείου του στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος. Το υπόλοιπο αρχείο του βρίσκεται στο πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ.
Το απόγευμα της Τρίτης, λοιπόν, ο Μ. Μαζάουερ θα μιλήσει στο Deree για την ανάπτυξη του πολιτικού εξτρεμισμού σε μια εποχή οξείας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της 18ης ετήσιας διάλεξης στη μνήμη του Κίμωνος Φράιερ, που θα πραγματοποιηθεί στο Deree – The American College of Greece.
Με σημείο εκκίνησης τη μνημειώδη μελέτη του Ερικ Χόμπσμπαουμ για τον 20ό αιώνα «Μια νέα εποχή των άκρων», ο Μ. Μαζάουερ θα εξετάσει το ερώτημα κατά πόσο σήμερα ζούμε σε μια νέα εποχή πολιτικού εξτρεμισμού, την άνοδο της άκρας Δεξιάς σήμερα, ιδίως στην Ελλάδα, σε σύγκριση με ό,τι μας λένε οι ιστορικοί του Μεσοπολέμου για την άνοδο του ευρωπαϊκού φασισμού και ναζισμού. Θα αναζητήσει ακόμα τη σχέση μεταξύ της επαναστατικής Αριστεράς του χθες και του σήμερα, καθώς και πού πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες αυτών των φαινομένων στη σύγχρονη κοινωνία και πόσο όμοιες είναι οι αιτίες αυτές με τα αίτια της εποχής των άκρων για την οποία έγραψε ο Χόμπσμπαουμ.
Η «Κ» έθεσε μερικά ερωτήματα στον φημισμένο Βρετανό ιστορικό σχετικά με όλη αυτή τη συζήτηση γύρω από τα άκρα, όπως σε ποιο βαθμό η μελέτη τους μας βοηθά να κατανοήσουμε βαθύτερα όλα όσα συμβαίνουν σήμερα, κι ακόμα αν τη στιγμή που μιλάμε για την άνοδο των άκρων στην Ελλάδα, πρόκειται για μια συζήτηση αποκλειστικά και μόνον πάνω στην άνοδο της άκρας Δεξιάς, λαμβάνοντας υπόψη ότι όταν κάποιος αναφέρεται στην άνοδο των άκρων συμπεριλαμβάνοντας και την άκρα Αριστερά, φαίνεται πως χτυπάει ένα ευαίσθητο σημείο για πολλούς Ελληνες. «Το νέο φαινόμενο στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας είναι, προφανώς, η άνοδος της άκρας Δεξιάς», λέει ο Μ. Μαζάουερ. «Η εμφάνισή της ανέδειξε και το πρόβλημα της βίας, καθώς αποτελεί modus operandi της. Για παράδειγμα, το περιστατικό με τον Ηλία Κασιδιάρη στην τηλεόραση του ΑΝΤ1, τον περασμένο χρόνο, ήταν καθοριστικό για την ανάπτυξή της. Το γεγονός ότι ένα τέτοιο συμβάν, όπως και η δημόσια βία γενικά, ωθούν ανοδικά τη δημοτικότητα ενός κινήματος, είναι ιδιαίτερα προβληματικό για όποιον πιστεύει ότι οι συνδυασμένες μνήμες του περάσματος από έναν πικρό εμφύλιο πόλεμο και κατόπιν από μία δικτατορία, έχουν οδηγήσει τους Ελληνες να εκτιμούν πρωτίστως τη σταθερότητα και τη δημοκρατία και να μπορούν να αναγνωρίσουν την αξία του πολιτισμένου δημόσιου βίου».
Το ζήτημα της Αριστεράς
«Δεν θεωρώ ότι η άνοδος της Χρυσής Αυγής συσχετίζεται με την άκρα Αριστερά», συνεχίζει ο Μ. Μαζάουερ. «Οι αιτίες βρίσκονται αλλού και κυρίως στην ακραία απονομιμοποίηση ολόκληρης της πολιτικής τάξης, κατά τη διάρκεια της κρίσης και την επακόλουθη αποδόμηση των επιτευγμάτων της Μεταπολίτευσης. Θα μπορούσαμε να συζητήσουμε αν αυτή η πολιτική τάξη θα έπρεπε να είχε κάνει περισσότερα, στις υπάρχουσες συνθήκες, για να αποκαταστήσει την εκτίμηση του κοινού. Θεωρώ ότι θα μπορούσε και ακόμη υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Ακριβώς, όμως, επειδή βρισκόμαστε σε μια νέα και πιο βίαιη φάση του δημόσιου βίου, είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις με την –ας πούμε– καλοπροαίρετη ανοχή του παρελθόντος, γεγονότα όπως η ρίψη μολότοφ στην αστυνομία ή επιθέσεις σε σπίτια, γραφεία ή καταστήματα.
»Και εδώ πρέπει να συζητήσουμε όχι μόνο τις πράξεις, αλλά και το ζήτημα της πολιτικής ρητορικής. Για την Αριστερά, υπάρχουν ορισμένα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει. Οταν χρησιμοποιείς τη ρητορική της βίας –ανατροπή της κυβέρνησης, νέο αντάρτικο, επίθεση κατά των συνεργατών/δωσίλογων του κράτους–, δηλαδή φράσεις και μνήμες που πηγάζουν από μια προγενέστερη εποχή, με πραγματικές επαναστάσεις και πραγματικούς πολέμους, εννοείς, όντως, όσα λες; Επιθυμείς πραγματικά τον πόλεμο; Λες σοβαρά ότι αυτό που ζούμε είναι σαν μια δεύτερη Κατοχή; Και αν ναι, είσαι σίγουρος ότι μπορείς να κερδίσεις; Αν δεν τα εννοείς, και αυτό είναι το ουσιώδες ζήτημα, τότε πώς μπορείς να μιλάς και να σκέφτεσαι –να σκεφτούμε– πιο εποικοδομητικά για την πιθανότητα ενός πραγματικού και ριζοσπαστικού μετασχηματισμού του καπιταλισμού, που απαιτείται από την κρίση των φορέων εξουσίας και των ιδεών; Κατά την άποψή μου, το να ονειρεύεσαι έναν ηρωικό ρόλο σε ένα νικηφόρο, αυτήν τη φορά, 1917 ή σε ένα νικηφόρο 1944 δεν βοηθάει πολύ και πρέπει να παραδώσουμε αυτές τις χρονολογίες στην Ιστορία, δίχως να συνεχίσουμε να τις χρησιμοποιούμε ως οδηγό στις πράξεις μας».
Οι δύο προκλήσεις της εποχής μας
Η συζήτηση αυτή πάνω στα άκρα του πολιτικού φάσματος είναι ένα σύνθετο και ευρύτερο ζήτημα που έχει συζητηθεί και διεθνώς. Θέτοντάς το χονδρικά, ένα επιχείρημα είναι ότι φασισμός και κομμουνισμός αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Στην Ελλάδα, αυτό πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει αποδεκτό από πολλούς. Ο Μ. Μαζάουερ θεωρεί άραγε ότι ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι ιστορικά αποδεκτός; «Η θεωρία του ολοκληρωτισμού αναπτύχθηκε στη Δύση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και βασίστηκε στην εξίσωση ναζισμού και κομμουνισμού. Κατά την άποψή μου, ήταν και συνεχίζει να αποτελεί ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα, το οποίο αποκρύπτει περισσότερα από όσα αποκαλύπτει. Το Τρίτο Ράιχ και η Σοβιετική Ενωση είχαν ορισμένες ομοιότητες και πολλές διαφορές, οι οποίες ήταν σημαντικότερες και πιο βαθιές.
»Για να έρθουμε τώρα στη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα, δεν μπορεί κάποιος να εξετάσει αυτό το ζήτημα δίχως να λάβει υπόψη του τη στήριξη της κυβέρνησης σε τέτοιου τύπου κοινοτοπίες, τη στιγμή που επιχειρεί να επιβάλει τον νόμο και την τάξη. Επίσης, σε αυτό το σημείο υπάρχει και μια κομματική στρατηγική: η Νέα Δημοκρατία προφανώς χρειάζεται ενίσχυση της δημοτικότητάς της, τη στιγμή που εφαρμόζει πρόγραμμα λιτότητας. Πολύ περισσότερο, επιχειρεί να το πετύχει εις βάρος άλλων δεξιών κομμάτων, ενώ ταυτόχρονα να φέρνει την Αριστερά σε δύσκολη θέση. Δύο πράγματα λησμονούνται εύκολα με αυτή την προοπτική: το πραγματικό πρόβλημα της αστυνομικής βίας, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, και το γεγονός ότι ένα μέρος του συνεχώς μεταβαλλόμενου ιδεολογικού συμπλέγματος που αυτοαποκαλείται αναρχική Αριστερά, απλώς καταλαμβάνει κενά κτίρια –το οποίο μπορεί να είναι σε μερικές περιπτώσεις έγκλημα κατά της ιδιοκτησίας, αλλά δεν είναι, κατά την άποψή μου, πράξη βίας– ή συμμετέχει σε νόμιμες διαδηλώσεις. Για την Αριστερά, το πρόβλημα δεν είναι ο κομμουνισμός αλλά μια διάχυτη αδυναμία να σκεφτεί στη σημερινή εποχή εκτός συγκρουσιακού πλαισίου».
Συνεχίζοντας στο ίδιο μοτίβο, και με δεδομένο ότι τα άκρα είναι συνυφασμένα με τη χρήση βίας, στην Ελλάδα υπάρχει ένας έντονος δημόσιος διάλογος τελευταία ανάμεσα σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι η βία είναι εξίσου καταδικαστέα, απ’ όπου και αν προέρχεται, και σε εκείνους που υποστηρίζουν ότι σε μερικές περιπτώσεις είναι δικαιολογημένη. Σε ποιο βαθμό μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι όντως κάτι τέτοιο μπορεί ή και πρέπει να γίνεται αποδεκτό; «Η απάντησή μου χωρίζεται σε δύο μέρη», σχολιάζει ο Μ. Μαζάουερ. «Πρώτον, η δολοφονία είναι δολοφονία, σε κάθε περίπτωση. Δεύτερον, εκτιμώ αυτούς που αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη και κατά της κάθε μορφής ρατσισμού. Αλλωστε, αυτές οι δύο είναι οι κεντρικές προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε μπροστά μας».
Διαδικτυακά
Η ομιλία του Mark Mazower θα μεταδοθεί μέσω Διαδικτύου σε live-streaming αποκλειστικά από το kathimerini.gr. Ταυτόχρονα με τη ζωντανή μετάδοση και στην ίδια σελίδα, θα πραγματοποιηθεί παράλληλος διάλογος, καθώς θα παρέχεται η δυνατότητα σχολιασμού. Η είσοδος στην ομιλία, που θα γίνει στο Deree (Γραβιάς 6, Αγία Παρασκευή), είναι ελεύθερη για το κοινό, αλλά συνιστάται να γίνει κράτηση στο http://www.acg.edu/events/mark-mazower.