«…πνευματικότητα και γλωσσικότητα, να το πω έτσι»
Ζησιμος Λορεντζατος
Η πρόσφατη μικροδιένεξη αν είναι σκόπιμο ή όχι να περιφραχτεί το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για λόγους ασφαλείας, έφερε στον νου μου την αθέατη σπηλιά του Μακρυγιάννη. Ηταν μάλιστα διπλή και θολωτή. Την ανακάλυψε ο Στρατηγός την εποχή που σαν άλλος Κανδίδης είχε αποσυρθεί από τα πολιτικά και καλλιεργούσε το περιβόλι του. Το ιστορικό σπίτι με το περιβόλι και τις σπηλιές, το οποίο πολιορκήθηκε «τη νύχτα της 2ας προς την 3η Σεπτεμβρίου 1843», βρισκόταν στη συμβολή των σημερινών οδών Μακρυγιάννη και Διάκου, δίπλα δηλαδή στο δίπατο όπου στεγάζεται το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Σ’ εκείνη τη σπηλιά, «έγραψε τα απομνημονεύματά του, εκεί έκανε τις πολύωρες προσευχές του και γονυκλισίες, εκεί δεχόταν ανεπισήμους και επισήμους. […] Μετά τον θάνατό του, η σπηλιά έμεινε έρημη, έγινε εργαστήρι μεταξουργίας και σιδηρουργείο, ώσπου η Αρχαιολογική Υπηρεσία, με τον τοίχο που ανήγειρε προς τη λεωφόρο Συγγρού, κάλυψε και τη σπηλιά» («Οράματα και Θάματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη», μεταγραφή Α. Ν. Παπακώστα, ΜΙΕΤ 1983).
Βρισκόμαστε δυο βήματα μόλις από το ωραιότατο Μουσείο της Ακροπόλεως. Ιδού, το λαμπρότερο παρελθόν της Ευρώπης – αλλά και το πιο πεθαμένο, διαιωνίζεται χάρη στην «επισκεψιμότητα», χάρη δηλαδή στη μετατροπή του σε πολιτιστικό αγαθό εντατικής οικονομικής απόδοσης. Από την άποψη αυτή, το μουσείο πρέπει να περιφραχτεί, για να μην κινδυνεύσει η εκμετάλλευσή του. Κατ’ ουσίαν, όμως, είναι παντελώς περιφραγμένο και αποκομμένο από τα παρόντα – μία υπερσύγχρονη κιβωτός τετελεσμένου παρελθόντος. Και πράγματι, βγαίνοντας, ο επισκέπτης έχει την αίσθηση πως ξεναγήθηκε σ’ ένα πλανητάριο ασύγκριτου κάλλους που δεν συνεχίζεται πουθενά, ούτε στον χρόνο ούτε στον χώρο, παρά την εξαίρετη αναψυχή που του προτείνεται ώς κάτω, στο Θησείο.
Πώς ένα μουσείο μπορεί να μετατραπεί από τουριστικό πολιτιστικό προορισμό σε γεννήτρια πνευματικότητας και πώς η τελευταία παίρνει τη μορφή ιδεολογίας, δεν είναι εύκολο να προσδιορισθούν με ικανοποιητική ακρίβεια. Οπως έχει πάντως, το μουσείο παρουσιάζεται ως μία πολιτιστική μονάδα χωροχρόνου που ανήκει μεν στην ανθρωπότητα, τελεί όμως υπό ελληνική διαχείριση. Ταυτοχρόνως, είναι και το μέλαθρο του παγανισμού σε χριστιανικό περιβάλλον. Ετσι, σφραγίζει με τον τρόπο του τη ριζική διάσταση δύο κόσμων εντελώς ασύμπτωτων μεταξύ τους, του αρχαιοελληνικού και του ανατολικοχριστιανικού. Εφόσον δεν αναγνωρίζεται καμία εμπράγματη ιστορική σύνθεση, κάθε επιλογή και κάθε αναβίωση, παγανιστική ή άλλη, έχει τα ίδια δικαιώματα με κάθε λογής παραδοσιοκρατίες.
Μένουν στη μνήμη μου ολοζώντανες οι τηλεοπτικές εικόνες των εγκαινίων, η παρωδία της μυητικής τελετής όπου χοροστατούσε ο τότε υπουργός Πολιτισμού και νυν πρωθυπουργός. Ολοι καμάρωναν, ξέροντας πως τελούνταν ένα πρώτης τάξεως αρχαιολογικό, τουριστικό και άρα οικονομικό γεγονός· κανείς δεν φαινόταν να ανησυχεί για το μόνιμο χωριστικό πρόβλημα της «πατρίδας». Θυμάμαι την άβολη παρουσία του μαυροφορεμένου κλήρου στον τέμενος του παγανιστικού παρελθόντος. Δύο κόσμοι ασύμμετροι, αλληλομάχοι. Ο σύγχρονος περνούσε ντούκου τον έναν για να διατρανώσει την αποδοτική κληρονομιά του άλλου.
Και όμως, στο Μουσείο της Ακροπόλεως, κάθε γλυπτό και κάθε ανάγλυφο αισθητοποιούν την κοινή πίστη των αρχαίων στο ωραίο και το αληθές του πάτριου λόγου, δηλαδή στη Δικαιοσύνη με την ευρύτερη έννοια. Είναι τα καλλιτεχνήματα μιας βαθύτατα θρησκευτικής κοινωνίας που έτρεμε την Υβριν.
Θα φανεί υπέρογκο, άκρα παραδοξολογία πλην, μαντρωμένο ή όχι, το μουσείο μοιάζει κολοβό στη μέση της Αθήνας, δίχως μια προβολή στη σπηλιά του «πατριδοφύλακα» Μακρυγιάννη. Γιατί εκεί, υπό τη σκιά του σημερινού μουσείου, σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή, όταν η κατάρρευση της πολιτείας σήμαινε αυτομάτως κατάρρευση του πολίτη, έλαβε πάλι κοινό νόημα η πατρίδα: γλώσσα, πίστη και δικαιοσύνη.
Και τα τρία είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβιώσουν αρμονικά στις μέρες μας, αλλά χωρίς σύγχρονη ελληνική ιδέα στον ευρωπαϊκό ορίζοντα, κανένα επιχείρημα φοβάμαι δεν φτουράει κατά της Χρυσής Αυγής.