Στην Ελλάδα έχουμε δυσκολία να θυμηθούμε τι είναι σεξισμός. Επίσης δεν βλέπουμε πως ένα σεξιστικό αστείο φέρνει σε δύσκολη θέση κάποιους και κάποιες που το ακούνε. Για τον λόγο αυτό θα σας πω δύο ιστορίες.
Σε ένα διεθνές επιστημονικό συνέδριο κάπου στην Ευρώπη, ύστερα από την παρουσίαση μιας καλής δουλειάς μου, κάποιος από τους συμμετέχοντες μου έδωσε συγχαρητήρια λέγοντας «πολύ ενδιαφέρον, καλές ιδέες και ευχάριστη έκπληξη να έρχονται από την Ελλάδα».
Η δεύτερη ιστορία είναι ίσως πιο χαρακτηριστική. Κάποιος, μη γνωρίζοντας ότι ήμουν Ελληνίδα, είπε ένα ανέκδοτο από τα κλασικά που περιέχουν στερεότυπα για τους Ελληνες και τη συμπεριφορά τους. Ομολογώ πως το ανέκδοτο ήταν αστείο. Καθώς γελούσα, μου πέρασε από το μυαλό μήπως η συμμετοχή στη γενική θυμηδία ήταν έκφραση μιας ιδιότυπης δειλίας. Να μη σκεφτεί κανείς ότι ταυτίζομαι με την ομάδα που διακωμωδούσε. Αν διαμαρτυρόμουν, είμαι σίγουρη πως η αντίδραση του καλού συναδέλφου που έλεγε το αστείο θα ήταν «μα, μερικοί από τους καλύτερους φίλους μου είναι Ελληνες…».
Και στις δύο περιπτώσεις υπήρχε η εφαρμογή του στερεότυπου: Ελληνας, τεμπέλης, αδαής, άξεστος. Μαζί με μια φιλοφρόνηση, ότι εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους. Ετσι ώστε να μην έχω καν το δικαίωμα να υπερασπιστώ μια ταυτότητα για την οποία δεν θεωρούσα ότι έχω λόγο να απολογηθώ. Και ήμουν σίγουρη ότι ελάχιστα θα καταλάβαιναν οι συνομιλητές μου την οποιαδήποτε εκδήλωση ευθιξίας από μέρους μου. Θα τη θεωρούσαν υπερβολική, αν όχι ακόμα μία βαρετή επίδειξη πολιτικής ορθότητας.
Ετσι ακριβώς δουλεύει και ο σεξιστικός λόγος. Θύματά του είναι ακριβώς αυτές οι γυναίκες που πιέζονται να γελάσουν με τα σεξιστικά αστεία για να δείξουν ότι «εγώ δεν είμαι σαν τις άλλες». Αλλά και όλες αυτές που, όταν επισημαίνουν παραδείγματα σεξισμού, τις αντιμετωπίζουν παγίως ως κουραστικές, υστερικές και πολύ passé. Οσο υπάρχει το σεξιστικό στερεότυπο, θα βρίσκονται γυναίκες στη δυσάρεστη θέση που βρέθηκα σε εκείνο το συνέδριο: να δέχονται ευγενικά μια φιλοφρόνηση που στη βάση της έχει μια προσβολή…. Μια καλή κουβέντα που εμπεριέχει ταυτόχρονα και περιφρόνηση.
Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε και μια άλλη πλευρά. Οσο υπάρχουν στερεότυπα, θα δημιουργείται και το αντίθετο: κάποιες άλλες γυναίκες θα κάνουν καριέρα αξιοποιώντας την ιδιότητα του θύματος για να συγκαλύψουν προσωπικές φιλοδοξίες ή ανεπάρκειες.
Οι ανοιχτές διακρίσεις εξάπτουν την αγανάκτηση. Τα στερεότυπα λειτουργούν πιο ύπουλα, αφού αναγκάζουν το ίδιο το θύμα να συνεργεί στον διασυρμό του…
* Η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και αντιπρόεδρος της Δράσης.